Kategoria: Nafarroa
Euskargazki, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons Fermin Irigarai Goizueta Larreko (Auritz, 1869/1/25 - Iruñea, 1969/9/3) idazlea Auritzen jaio zen, irudian dugun Martinzurginenea etxean, Maistronea izenaz ere ezaguna dena. Etxean 1972. urtean egin zioten omenaldian ezarritako oroigarria ikus daiteke (ostoek estaltzen ez badute) eta hala dio: Dr. Pablo Fermin Irigarai: Larreko 1869-1969 euskal idalzeari Auritzko herriak 10-9-1972 Etxea aurkitzea zinez erraza da. Auritzek kale nagusi bakarra du eta bertan dago, Orreagarako norabidea hartuta ezker aldean, elizari aurrez aurre...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Elkanoko etxe honetan sortu zen 1748ko irailaren 17an Joaquín Lizarraga, eta 1835ko urtarrilaren 20an zendu. Bizitza osoan bere herriko apaiz izandako hau da XVIII. mendean Nafarroak izandako euskal idazle bakarra. Bere testuen balioa ez da literarioa, baizik eta dialektologiko eta soziolinguistikoa, egun galdua den Elkanoko eta Iruñea inguruko euskararen berri ematen digulako. Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Etxea aurkitzea erraza da. Migelena du izena eta Lizarragaren hilob...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Nafarroan den Urdazubiko etxe honetan Pedro Agerre Azpilikueta Axular (Urdazubi1556 - Sara 1644-4-8) euskal letren maisua jaio zela uste da. Izan ere, bada hura bere jaiotetxea ezin izan ziteleela dioenik, antza idazlearen garaian hor borda bat besterik ez baitzitekeen egon. Halere, argazkiko etxea Axular etxea da eta idazlearen jaiotetxetzat jotzen da. Axular (oroitu “Atsular” irakurri behar dela) Sarako erretorea izan zen baina dudarik gabe euskararen obra gorena de Gvero liburuaren egilea delako da...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Politikari, idazle, euskalari eta historialari polifazetikoaren sortetxea. Iruñeko Alde Zaharraren erdi-erdian dago, Udaletxe plaza eta Gaztelu plaza lotzen dituen Txapitela kalean alegia. Etxean ez dago honen oroigarri den inolako inskripziorik. Gehiago jakiteko: Arturo Kanpion (PDF)
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iruñeko San Jose hilerrian, Biritxitun, euskal estiloko tunba honetan daude ehortzirik Fermin Irigarai Goizueta Larreko (Auritz, 1869/1/25 - Iruña, 1949/9/3) euskal idazlea, eta haren semea, Aingeru Irigarai Irigarai A. Apat Etxebarne (Bera, 1899/3/1 - Donostia, 1983/11/28) euskaltzale eta euskalaria. Lehenak euskal kazetaritzari bultzada ederra eman zion eta Iparraldeko literatura ongi ezagutzen zuen. Euskaltzaindiaren sorreran ere parte hartu zuen. Bigarrenak euskal testu zaharrak bilatzen eta Nafarroako eu...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iruñeko etxe honetan etorri zen mundura Alexander Tapia Perurena (Iruña, 1899/08/11 - Iruña, 1957/05/21) euskal idazlea. Gerra aurreko poetetarik bat dugu Alexander. Sortetxea Nabarreria kaleko 11.ean dago. Ikusi halaber: EUSKARGAZKI: Alexander Tapia Perurena poetaren hilobia Alexander Tapia Perurena Alexander Tapia Perurena (PDF)
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iraizotz herriko etxe honetan sortu zen Agustin Zarratz Bermejo, Aita Polikarpo Iraizozkoa (Iraizotz, 1897/01/31 - Lekarotz, 1980/01/05) apaiz kaputxinoa. Euskatzain izendatu zuten eta bere lana literaturaren bidetik eta filologiarenetik egin du; itzultzaile ere ibili zen. Filologia erromanikoa ikasi zuen Suitzan. Olerkia eta prosa landu zituen, gai erlijiosoarekin usuen. Hizuntzalaritzan euskararen historiarekin lotutako kontuak jorratu zituen, ondarea biltzearekin batera. Etxea herriko eskola izandakoa da eta azpiko oro...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Hilerrian Itzea etxeak bere hilobia du, Berako gainontzeko etxeek bezala. Bertan daude lurperaturik Serafin Baroja Zornoza eta Carmen Nessi Goñi, Pio Baroja, Carmen Baroja eta Ricardo Barojaren gurasoak. Azken hori, Julio Caro Baroja eta Julia Uzcudun, etxeko neskamearekin batera ere hemen datza. Hala dio hilobiak: Aquí yacen don Serafín Baroja y Zornoza ingeniero de minas 1840-1912 R.I.P. Carmen Nessi y Goñi 1849-1935. Oinean honakoa irakutzen da: Julia Uzcudun 1888-1968. Lurreko harlauzeta...
Juatxo Urdirotzek honen erreferentzia, baina bidaia guztietan geratzen zitzaidan Nabaz norabidetik at, Iruñetik bertatik bertara egonik ere… Azkenean, Pello Iraizozekin horri buruz mintzatzeak adorea emanik, hartu nuen inguratzeko erabakia. Tira ba. Kontua da, herriko iturriak, oso kaligrafia onean, mezu bat ematen diola ur bila doan nabaztarrari (edo hobe esanda, “ematen zion”, 1967an zendu baitzen azken euskal hiztuna): “Fite ichera zazi”. Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Juantxo Urdirotzek esan zidanez, 60ko hamarkadan...
Esteban Adoaingoaren sortetxea Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Adoaingo etxe honetan sortu zen Pedro Francisco Marcuello Zabalza “Esteban Adoaingoa” kaputxinoa (Adoain, 1808/10/11 - Sanlúcar de Barrameda, 1880/10/7). Iruñeko Kaputxinoen komentuan hasi zuen bere formakuntza eta ordutik aurrera etxetik kanpo egon izan zen beti, ikasten lehenik, eta predikatzen gero. Italia, Venezuela, Guatemala, Kuba eta Frantzia ezagutu zituen besteak beste. Garai politiko gatazkatsuek franko mugitzera behartu zuten. Fama handia lortu z...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iturmendin Nafarroan zaharrenetarik den gurutze-bidea dago. Lehenago Iturmendiko herritik abiatu eta Aizagako Ama Birjinaren (Aizara, Aitzaga edo Aritzaga izenez ere ezaguna) ermitarainoko gurutze-bidea zen, baina gaur egun oso ondatua dago eta gurutze batzuk galdu dira. Gorde diren gurutze zenbait berreginak daude, eta jatorizko itxura gorde dutenekin batera, Pilarako Ama Birjinaren ermitaren inguruan eta Aizagakoaren inguruan jarri dituzte berriki, jatorrizko gurutze-bidearen zentzua galduz. Zaharrenetarik dela diogu, XVIII.m...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iturmendiko Kurtederia etxeak 1706. urteko armarri barroko hau du. Etxea Joseph de Galarza (1660-1734) herriko apaizak eraikiarazi zuen eta ondoren herriko apaizek erabili izan zuten. Ohikoa da armarrietan inskripzioak kausitzea, baina ez da hain arrunta horiek euskaraz egotea. Honakoak goiko aldean latinezko testua dakar, eta azpian euskarazkoa, biak esanahi bersukoak. Latinezkoak hala dio: ECCE GALARZARVM NOTAM QUAE INVRVNT ARMA / NOBILITATIS FILIIS POSTERITATIS SVAE / SVMPTIBVS ABBATIS DJOSEPH DE GALARZA FIXA / ADNITOR...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Alexander Tapia Perurena (Iruña, 1892/8/11 - 11/5/1957) olerkaria Iruñeko San José hilerrian, Biritxitun, dago lurperatua familiaren panteoian. Gerra aurreko poetetarik bat dugu. Bere heriotza data ez omen dago argi, hilobian maiatzaren 5a heldu da baina besteetan 11 edo 21a ageri da. Tunba aurkitzen erraza da. Hilerriko sarrera nagusitik sartu, ekialdetik beraz, eta ezker egin behar dugu, hegoaldeko paretaren kontra tupust egin arte. Pareta ezkerrean dugula, ekialdetik mendebaldera doan bidea jarrait...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iruñeko Alde Zaharreko jauregi eder honetan bizi eta zendu zen Nicasio Landa Álvarez de Carballo (Iruña, 1831/10/11 - Iruña, 1891/04/11). Asociación Euskara de Navarrako kide izan zen eta Revista Euskaran eta Euskal-Errian idazten zuen, nahiz eta mediku militar moduan atzerrian ere fama lortu zuen, Gurutze Gorriaren sortzaileetarik izanik. Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iruñean, Zapateria kaleko 40. ean dago jauregia. Mutiloa familiak eraiki zuen XVI...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons XVI. mendean eraikitako etxe ederra da Corellako Arrese etxea. Garai desberdinetan berritua, Errenazimentuaren eta Barrokoaren ezaugarriak nabarmenak dira arkitekturan eta paretetako pinturetan ere. Peralta familiak eraiki zuen eta hainbat familiaren eskutan egon da. XX. mendean dagoeneko, María Teresa Sáenz-Heredia Artetak eta haren senar José Luis Arresek jarauntsi zuten eta ordutik da ezaguna Arrese izenez. Familia horrek arte eta bibliografia bilduma izugarria bildu zuen eta etxe horretan gordetzen da za...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Bakaikuko etxe honetan jaio zen Frantzisko Ondarra Erdozia (Bakaiku, 1925/05/19 - Iruñea, 2005/07/31) irakasle, filologo, kaputxino eta euskaltzaina. Euskararen alorrean, dialektologian aritu zen, eta Nafarroako testu zaharrak aurkitu eta editatzeari ere ekin zion gogotsu. Ezagun dira Lizarraga Elkanokoaren idazkien gainean egindako lanak eta Polikarpo Iraizozkoarenak, beste askoren artean. Azken horrek utzitako jarlekua hartu zuen Ondarrak Euskaltzaindia. Etxeak ez bide du izen berezirik, eta gaur egun bi bizitzata...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Ubaldo Hualde Martin (Uztarroze, 1871 - Izaba, 1967-07-31) oso pertsonaia berezia izan zen. Hura izan zen Erronkaribarko euskararen azken hiztun osoetarik. Ongi ezagutzen zituen herri bateko eta besteko aldaerak, eta Koldo Mitxelena, Juan San Martin, Mariano eta Jose Estornes, Jose Mari Satrustegi, Ana Etxaide eta bestelako ikerlarien informatzailea eta laguntzailea izan zen, kantuak, esaerak eta hiztegia bilduz, baita idatziz ere. Askotan izabarrek Zuberoara laguntzeko eskatzen zioten, harremanetan euskara baliatu ahal iza...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Arrosako (Nafarroa) Eihartze auzoko Kastorena etxeak honako ataburua du: IOANNES DE.HEGVI PORTALADA HVNEN EGUILEA ETA HAREN ESPOSA.IEAN NE.D’AR ROSA DOMINGO TOMPERIZ LAN 1787 Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Hots: Joannes de Hegi portalada hunen egilea eta haren esposa Jeanne d’Ar[r]osa. Domingo Tomperiz L’an 1787. Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iduri duke Domingo hori hargina dela. Ez da ohikoa, haatik, harginek beren obrak a...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Iruñeko San Jose hilerrian dago, Biritxitun. Familia aristokratikoa da arantzaditarrena eta sona handiko jendea datza bertan (ikusi hemen leinuko kideen berri), horietako batzuk ideologia abertzaleko politikari izandakoak. Bertan dautza, besteak beste, Iñigo Arantzadi markes, akademiko eta ikerlaria, Koldo Chamorro argazkilaria, Juana Irujo ikurriñaren aurrekari izandako bandera (aranatarrek Café Iruñan diseinatutakoa) josi zuena, edo haren seme Manuel Arantzadi politikari eta argitaratzailea, ...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Etxe honetan, Apezenean, sortu zen Jose Manuel Lasarte Mugiro (Etxarri-Larraun, 1927/06/20-Iruña, 2007/04/17) apez euskaltzalea. Luzaiden, Berueten, Leitzan eta Uharte Arakilen apez egondakoa. Berueten euskarazko irratia sortu zuen (1958-1964). Leitzan Nekazari Eskolan zuzendari eta irakasle aritu zen euskaraz, eta 1965ean ikastola bat zabaltzeko ahalegina egin zuen. Uharten euskarazko mezak berreskuratu zituen. ‘Vianako Printzea’ instituzioko Euskararen Aldeko Sailak antolatutako hainbat festa eta sariketatan...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Arbizuko Anttonekoan jaio zen Fernando Urkia Bakaikoa (Arbizu, 1896/04/16-Erroma, 1959/03/19) fraide eta idazlea. Gaur egungo etxea ez da, haatik, Urkia sortzen ikusi zuen berbera. Musikaren alorrean, egindako konposizio lanengatik eta organista izateagatik da ezaguna, baina Saltako apezpiku izatera ere iritsi zen. Euskaraz artikulu ugari idatzi zituen, Euskal Esnalean eta Argian esaterako, euskararekiko kezka agertuz, baita ohiturez eta historiaz ere. Ipuingintzari eta hiztegigintzari ere lotu zitzaion, eta saritutako bi antzer...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Martzelino Garde Villafranca (Zarrakaztelu, 1925/10/02-Iruñea, 1990/05/06) apez euskaltzale nekaezina izan zen: beti omen zebilen euskaldunek euskara erabil zezaten indar egiten, baita apezen artean ere. Sorterrian hasi zen euskara ikasten baina Uztarrozen aritu zenean hango euskara landu, eta Erronkaribarko mintzoan poema ugari idatzi eta argitaratu zituen. Lehena El Pensamiento Navarron, 1954an. Euzko Gogoa eta Agur bezalako aldizkarietan ere aritu zen. 60ko hamarkadan Iruñeko ikastolen sorreran parte hartu zuen....
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Narbarteko etxe kapare honetan sortu zen Jose Maria Lakoizketa Santesteban (Narbarte, 1831/02/02/1831-Elbete, 25/12/1889) apez eta botanikoa. 1857an Narbarteko erretore bilakatua, orduan hasi zitzaion landareekiko zaletasuna. Elbeteko Jarola palazioan hil zen arte, herbario erraldoia osatu zuen, landareak bilduz, deskribatuz eta sailkatuz. Zeregina obsesio bilakatu zen ia, eta pertsona berezia zela diote ezagutu zutenek, Lakoizketako eroa izengoitia ere eman baitzioten. Egindako lanak ospea eman zion eta Societé Botanique...
Ekaitz Santazilia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Joan Amendux Garrok euskaraz idatzitako epitafio gogorra utzi zigun XVI. mendean, bere paperen artean eskuzikribaturik. Hala dio (egungo grafian): Hemen natza ortzirik, noizbait gozo eritzirik,Herioak ustegabe doloreski egotzirik,Ene anima Jangoikoagana beldurreki partiturik,Lagun gabe bide luzean peril asko pasaturik,Honak eta honrak bertan munduak edekirik,Plazerak azkeno atsekabe bihurturik.Ahaideak eta adiskideak arte gutis atzendurikIkusten tut, itsusirik, harretxe guzia deseginik,Argi gabe illunbetan ustel eta kirastur...
PAIDEIANAVARRORUM. Euskararen gaineko dokumentu nafarren bi mila urteko ondarea. ERAKUSKETA (2017ko irailaren 21etik abenduaren 31ra) Hizkuntza, bere aztarnan
Kategoriak
Azken iruzkinak
Oier Araolaza 2023-08-31 10:11 #4
Joder, ze susto eta ze estres egoera. Aber nola eboluzionatzen duen kontu horrek hurrengo ataletan.
Oier Araolaza 2023-08-30 11:11 #6
Joe, ba diabete-kitak eta buzeoko materialaren ondoren barruko erropa eta bi kamiseta, ala?
