Ez du ematen itzulpena denik

---

"Itzulpen ona, itzulpen-itxurarik ez duena". Horra bolo-bolo dabilen mito bat. Zenbat bider ez dugun horrelakorik entzun behar izan. Bistan denez, haatik, naturaltasuna baino zerbait gehiago behar du itzulpenak, ona izateko.

Bada horretan halako gatazka bat: irakurleari ala egileari atsegin eman? Bestetik, ezin uka hizkuntza beste molde batzuetara makurraraztea aberasgarri dela hizkuntzarentzat berarentzat, adierazpide berriak aurkitzeko. Klasikoek ezin hobeto erakutsi ziguten hori, latinezko idazleen testuak geureganatzean hizkuntzaren ohiko moldeak mudaturik.

Afera, guztiarekin ere, uste baino konplexuagoa da hain aise ebazteko. Lehengo batean, Walter Benjaminen "Itzultzailearen zeregina" artikulu bikainarekin topo egin nuen sarean. Irakurria nuen duela zenbait urte, eta etxean neukan itzulpenarekin alderatzeari ekin nion (ganora handirik gabe, egia esateko). Artikuluan lañoki mintzatzen da Benjamin gaurko gaiaz:

Itzulpen bati, bereiziki originaralen garai berekoa bada, egin dakiokeen laudoriorik handiena ez da esatea originala balitz bezala irakurtzen dela.

Gisa berean, gure honetarako bereziki jakingarria den testu bat aipatzen du, Rudolph Pannwitz-en Krisis der europäischen Kultur liburutik aterea.

Hemen duzue bertsio bat (itzultzailea: Steven Randall):

our translations even the best start out from a false principle they want to germanize Indie Greek English instead of indicizing, graecizing, anglicizing German, they are far more awed by their own linguistic habits than by the spirit of the foreign work [...] the fundamental error of the translator is that he holds fast to the state in which his own language happens to be rather than allowing it to be put powerfully in movement by the foreign language, he must in particular when he is translating out of a language very distant from his own penetrate back to the ultimate elements of the language at that very point where image tone meld into one he must broaden and deepen his own language through the foreign one we have no notion how far this is possible to what degree each language can transform itself one language differentiates itself from another almost as one dialect from another but this happens not when they are considered all too lightly but only when they are considered with sufficient gravity.

Eta hemen bestea (itzultzaileak: James Hynd eta E.M. Valk):

our translations, even the best, proceed from a false premise, they want to germanize hindi, greek, english, instead of hindi-zing, grecizing, anglicizing german. They have a much greater respect for the little ways of their own language than for the spirit of the foreign work. The fundamental error of the translator is that he mantains the accidental state of his own language, instead of letting it suffer the shock of the foreign language. He must, particularly if he translates a language very remote from his own, penetrate to the ultimate elements of language itself, where word, image, tone become one; he must widen and deepen his language through the foreign one, no one realizes just how possible this is, to what degree every language is capable of transformation, and language differes from language almost as little as dialect from dialect; but this is so only when one takes it not as something merely superficial, but as matter of the deepest gravity.

Azken itzulpena da, ene ustez, onena, jatorrizkoa (alemanez) ulertu ez arren, baina konparatzen jolastu nahi duenak badu nondik hasi. Proba egin dezakezue, orobat, Harry Zohn-en itzulpenarekin, horixe baita ingelesez gehien zabaldu dena (eta neurri batean kanonikoa).

Testua euskaraturik:

gure itzulpenak, onenak ere, okerreko premisa batetik abiatzen dira: alemaniartu egin nahi dute hindia, grekoa edo ingelesa, eta ez alemana indiartu, grekotu edo ingelestu. Begirune handiagoa diete beren hizkuntzaren bidezidorrei atzerriko lanaren espirituari baino. Itzultzailearen hutsik handiena da bere hizkuntzaren berezko egoera atxikitzea, atzerriko hizkuntzaren shocka jasaten utzi gabe. Itzultzaileak, bereiziki oso urrutiko hizkuntza batetik ari bada, zulatu egin behar luke kanpoko hizkuntza azken osagaietaraino, non hitza, irudia eta doinua bat baitira; zabaldu eta sakondu behar luke bere hizkuntza atzerrikoaren alderantz; inor ez da ohartzen zenbateraino egin daitekeen hori, zer neurritaraino eralda daitekeen edozein hizkuntza, hizkuntzen arteko aldea dialektoen artekoa bezain txikia izateraino; baina horretaz ohartzeko, itzultzea ez da azalkeriaz hartu behar zinezko seriotasunez baino.

Alemanezko jatorrizko testua hemen duzue.

Gakizkion hariari. Labur-zurrean, esan dezakegu ezinezko oreka bat dela auziaren muina, eta itzultzaile onak horixe izan behar lukeela, orekari ausart eta zentzuduna, ausardia eta zentzua ez baitira beti elkarren arerio. Euskararen egoera bereziak (diglosia beteak) eramaten gaitu etxekoaren alde jokatzera, hizkuntzaren esentzia zaintze aldera; erlatibo erromanikoekiko ezinikusia izan daiteke horren erakusgarri. Eta ez da harritzekoa ere.

Hutsune handia dugu itzulpen-teoriaren arloan, euskarazko testuei dagokienez. Abiaburu ona litzateke Benjaminen artikulu osoa euskaratzea, zuloa estaltzen hasteko eta hizkuntza "zabaltzeko", baina hori, beharbada, etxea teilatutik hastea bezala litzateke. Guk hango aipu txiki batzuk ekarriko ditugu laster hona. Zentzu gutxiko ausartak ote garen.

(Jarraituko du)