Gora Flandria!

Ondo ikasiak dira hainbat mina egiten. Tortura aspaldiko kontua da, eta literaturan bada halako tamalaren berri ematen duen lana, herri okupatu batean izua eta samina nola barreiatu zen kontatzen digun narrazioa. Baina horrezaz gain ondo pasatzeko artelana ere bada Ulenspiegelen eskutik datorkigun kontakizuna, 1867an Charles De Costerrek idatzitako eleberria. 2006an Koldo Izagirrek euskarara bihurtu zuen testua, eta emaitza ederra da, esan dugun bezala, irakurtzen disfrutatzekoa.

Itzulpenaren gainean Izagirrek berak eman dizkigu hainbat argibide. Hemen dira.

Artistak sarritan izan dira jazarriak. De Costerrek sortutako liburutik hona ekarritako pasarte honetan intolerantziaren muturreraino eramango gaitu idazleak, agintea dutenak, edozein aitzakia erabiliz zein makurrak izan ahal diren agerian lagaz. Zinema asmatu bakoa zen artean, baina pasarte honetan idazleak halako hizkuntza darabil, zinematografikoa alegia,  eskulturagile koitaduaren patua zelan erabaki zuten azaltzeko batetik, eta Portugalgo Mariaren sufrimenduaren berri emateko bestetik: aldi berean  jazotako bi istoriok pareko ondorioa izango dute: “Eta hil egin zen” dute bateragarri.

PORTUGALGO MARIA ESPOSATU ZUEN Felipek, haren jabegoko sailak Espainiako koroari erantsiz; harekin don Carlos eduki zuen, zoro erraibeltza. Baina ez zuen emaztea maite!

Erregina gaixorik zen erdi-ondokoz. Ohean zen eta inguruan zeuzkan ohorezko damak, Albako dukesa tartean.

Felipek bakarrik uzten zuen maiz, heretikoak erretzen ikusten joateko. Gorteko jaun-andere guztiek beste hainbeste egiten zuten. Hala berean Albako dukesak, erreginaren erdizainak.

Garai hartan, ofizialak eskultore flandriar katoliko erromatar bat atxilotu zuen, fraide batek bion artean adosturiko Notre-Dameren zurezko eskulturaren prezioa ukatu ziola-eta eskulturaren begitartea zintzelaz jo zuelako, esanez eze gurago zuela bere lana suntsitu, prezio zikoitzean eman baino.

Fraideak ikonoklastatzat salatu zuen, gupida barik torturatu zuten eta bizirik erretzera zuten kondenatu.

Torturan hanketako zola erre zioten, eta garrasi egiten zuen presondegitik sutegira zeroatela, Sanbenito-z jantzita:

-Moztu hankak, moztu hankak!

Eta Felipek urrundik entzuten zituen garrasiak eta pozik zegoen, baina ez zuen barrerik egiten.

Maria erreginaren ohorezko damek bertan laga zuten erreketa ikusten joateko, eta gero Albako dukesak ere bai, eskultore flandiarra orroka entzunda espektakulua ikusi gura izan baitzuen, eta bakarrik utzi zuen erregina.

Felipe, bere zerbitzari gorenak, printzeak, kondeak, ezkutariak eta damak bertan zeudela lotu zuten eskultorea katea luze batekin zurkaitz batera, lastozko eta zotz-abarrezko zamauz eginiko zirkulu sutu baten erdian landatua, zurkaitz ondoan egonik suari ihes egin gura baldin bazion astiroago kiskal zedin.

Eta kuriotasunez ikusten zuten, biluzik baitzegoen edo horren hurrengo, bere gogo-indarra gotortzen suaren beroaren aurka.

Aldi berean, Maria erregina egarri zen erdituaren ohean. Meloi puska bat ikusi zuen azpilean. Ohetik behera herrestan joanda, meloia hartu eta dena irentsi zuen.

Gero meloiaren mamiaren hotzagatik, izerditan hasi zen dardaraka, zoladuran gelditu zen, ezin mugiturik.

- A! –esan zuen erreginak-. Zakurren bat ote, nire heriotza alarauka iragartzen?

Une hartan eskultoreak, inguruan etsai espainolen aurpegiak baino ikusten ez zituela, Flandria hartu zuen gogoan, gizon garratzen herria, besoak antxumatu zituen, eta katea luzea arrastaka zeroala, lasto eta zotz-abar  sutuetara abiatu zen, eta bertan zutunik:

- Horra -esan zuen- zelan hiltzen diren flandiarrak borrero espainolen aurrean. Moztu hankak, ez niri, ezpada horiei, zirkin egin ahal izan ez dezaten hilketetara! Gora Flandria! Flandria sekulako!

Eta damek txalo egin zioten, halako taxu fierra ikusita grazia eskatuz.

Eta hil egin zen.

Maria erreginak  hotzikaratan zuen gorputz osoa, negar egin zuen, hurbil zeukan heriotzaren hotzaz zeuzkala haginak karraskaz, eta beso-hankak gogorturik esan zuen:

- Sar nazazue ohean, bero naiz eta.

Eta hil egin zen.

Charles De Coster, Ulenspiegelen elezaharra edo Ulenspiegel-en eta Lamme Goedzak-en ibili eta gertaldi alai, garai eta goresgarriak flandria herrian eta inon askotan. Koldo Izagirre itzultzaile. Literatura Unibertsala Bilduma, 135. ALBERDANIA & ELKAR, 2006.

Charles De Coster, La Légende et les avntures héroíques, joyeuses et glorieuses d'Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flndre et ailleurs, 1867.

Philippe avait épousé Marie de Portugal, dont il ajouta les possessions à la couronne d'Espagne; il eut d'elle don Carlos, le fou cruel. Mais il n'aimait point sa femme!

La reine souffrait des suites de ses couches. Elle gardait le lit & avait près d'elle ses dames d'honneur, parmi lesquelles la duchesse d'Albe.

Philippe la laissait souvent seule pour aller voir brûler des hérétiques. Tous ceuxn & celles de la cour faisaient comme lui. De même aussi faisait la duchesse d'Albe, la noble garde-couches de la reine.

En ce temps-là, l'official prit un sculpteur flamand, catholique romain, pour ce qu'un moine lui ayant refusé le prix, convenu entre eux, d'une statue en bois de Notre-Dame, il avait frappé de son ciseau la statue au visage, en disant qu'il aimait mieux détruire son oeuvre, que de la donner à vil prix.

Il fut, par le moine, dénoncé comme iconoclaste, torturé sans pitié & condamné à être brûlé vif.

On lui avait, durant la torture, brûlé la plante des pieds, & il criait, en cheminant de la prison au bûcher & couvert du San-benito:

- Coupez les pieds! coupez les pieds!

Et Philippe entendait de loin ces cris, & il était aise, mais il ne riait point.

Les dames d'honneur de la reine Marie la quittèrent pour assister au brûlement & après elles la duchesse d'Albe qui, entendant crier le sculpteur flamand, voulut voir le spectacle & laissa la reine seule.

Philippe, ses hauts serviteurs, princes, comtes, écuyers & dames étant présents, le sculpteur fut attaché par une longue chaîne à une estache plantée au centre d'un cercle enflammé formé de bottes de paille & de fascines qui devaient le rôtir lentement, s'il voulait, se tenant au poteau, fuir le feu vif.

Et on le regardait curieusement essayant, nu qu'il était ou peu s'en fallait, de raidir sa force d'âme contre la chaleur du feu.

En même temps, la reine Marie eut soif sur son lit d'accouchée. Elle vit la moitié d 'un melon sur un plat. Se traînant hors de son lit, elle prit de ce melon & n'en laissa rien.

Puis, à cause du froid de la chair du melon, elle sua & frissonna, resta sur le plancher, sans pouvoir bouger.

- Ah! dit-elle, je me réchaufferais si quelqu'un pouvait me porter dans mon lit.

Elle entendit alors le pauvre sculpteur qui criait:

- Coupez les pieds!

- Ah! dit la reine Marie, est-ce un chien qui hurle à ma mort?

En ce moment, le sculpteur, ne voyant autour de lui que des faces d'ennemis espagnols, songea à Flandre, la terre des mâles, croisa les bras, &, traînant sa longue chaîne derrière lui, marcha vers la paille & les fascines enflammées & s'y mettant debout en croisant les bras:

- Voilà, dit-il, comment les Flamands meurent en face des bourreaux espagnols. Coupez les pieds, non à moi, mais à eux, afin qu'ils ne courent plus aux meurtres! Vive Flandre! Flandre pour l'éternité!

Et les dames l'applaudissant, criant grâce en voyant sa fière contenance.

Et il mourut.

La reine Marie tressaillait de tout son corps, elle pleura, ses dents claquèrent au froid de mort prochaine, & elle dit, raidissant bras & jambes:

- Mettez-moi dans mon lit, que j'aie chaud.

Et elle mourut.