Zaila ala erraza?

---

Aisia blogean Jaime Altunak plazaratu ditu hiru artikulu (bat, bi eta hiru) eta nik bakarrera batu ditut eta neure blogera ekarri: kopiatu eta ebatsi.

Pasa den ostiralean, Sustatun, honako izenburua duen artikulua argitaratu zen: “Eta euskara uste baino hizkuntza errazagoa balitz?”. Tarteka entzuten den gaia izanda eta ematen ditudan ikastaroetan askotan ateratzen den kontua denez, honi buruz hainbat hausnarketa, iritzi eta datuak ordenatzea pentsatu dut. Hori bai, nire iritzia argi eta garbi hasieratik utzita “ez dago hizkuntza zailik, ezta errezik ere”.

1. Moreno Cabrera “ez da munduan teknikoki hizkuntza bakar bat ere ikasteko besteak baino zailago denik”
Hala dio Juan Carlos Moreno Cabrera linguista madrildarrak. Hauek dira Moreno Cabreraren arabera euskararen inguruko aurreiritzi nagusienak:

-         Euskara hizkuntza zaharra, arkaikoa edo primitiboa da.
-         Euskara hizkuntza zaila da erabat edo hein batean
-         Euskara batua hizkuntza artifizial eta asmatua da
-         Euskara elkarren artean ulertezinak diren hamaika dialekto ezberdinetan zatitua dago.

Euskararen ustezko zailtasunaren inguruan hauxe idatzi izan du:“Munduko hizkuntza guztiak konplexutasunaren ikuspuntutik gutxi gora-behera berdinak direla frogatu du gaurko hizkuntzalaritzak”. Eta hiru puntu azpimarratzen ditu:
-         Ezin dugu esan hizkuntzak zailak edo errazak direnik modu absolutuan.
-         Zailtasuna ez da ezaugarri linguistiko bat. Hizkuntza zailtasuna edo erraztasuna hiztunen hizkuntzei buruzko iritziekin lotuta daude.
-         Hizkuntza zailtasuna definitzeko, kontuan hartu behar ditugu hiztunen hizkuntza gaitasuna eta hiztunen beste hizkuntzei buruzko iritziak.

2. Xamar: “bi hizkuntzen arteko distantzia batetik edo bestetik begiratuta berdina da”

Modu didaktikoago erabiliz, Juan Carlos Etxegoien “Xamar”-ek Oreka liburuan honako hau azaltzen digu euskararen ustezko zailtasuna gezurtatzeko: Askotan aipatzen da hizkuntza batzuk zailak direla ikasteko. Beste gauza bat da norberak dakizkien hizkuntzak jakinda beste batzuk ikasteko dauzkan erraztasunak eta zailtasunak. Helduek bigarren hizkuntza bat ikasterakoan dakitenarekin egiten dute konparaketa, oharkabean bada ere. Espainolez dakienak italiera “erraza” aurkitzen du adibidez, bi mintzoek hizkuntza familia berekoak izanik, antz handia dutelako. Daniera, berriz, “zaila” egiten zaio, aski ezberdina baita. Aldiz, suediar batek daniera “erraza” deritzo eta italiera “zaila”. Daniera eta suediera familia berekoak direlako. Beraz, “zailtasunak” hizkuntzen artean dagoen kidetasunean datza. Baina bi hizkuntzen arteko distantzia hori batetik edo bestetik begiratuta berbera da.


Xamarrek goiko irudia erabililtzen du hau dena ilustratzeko:
Adibidez, euskara zaila omen da. Espainol edo frantsesetik euskarara dagoen distantzia “handia” denez , euskara zaila da. Baina jauzi hori euskaratik erdarara horietara dagoen berbera da, ez handiago, ez eta txikiagoa ere. Beraz, erdaldun batek euskara ikasteko gainditu behar duen tartea, euskaldun batek erdara ikasteko izan duen berbera da. Hala izanik, euskara ikastea espainola ikastea bezain zaila (edo erraza) da.


3. “Ahal izatetik, nahi izatera”
HUHEZI-k 2002an sortutako material interesgarri honetan, hizkuntzen arteko aurreiritzien atalean, jarduera bat proposatzen du hizkuntza zaila eta errazen aurreiritzia jorratzeko. Hemen duzue proposatzen den jarduera:
Helburua: ikasleak ondorio hauetara iristea: ez daudela hizkuntza “errazak” edo “zailak”; lehen hizkuntza edozein delarik ere, munduko hizkuntza guztietako hiztunentzat ez dago hizkuntza zailik.
Prozedura: Esan ezazu hurrengo baieztapenetatik zeinekin zaude konformeago. Konparatu zeure iritzia eta zure albokoarena eta, ondoren, zuenak gelako gainerako ikaskideen iritziekin.
-         Badira hizkuntza errazak eta hizkuntza zailak.
-         Ez da egokia hizkuntza errazago edo zailagoez mintzatzea
-         Hizkuntzak ikasteko berezko erraztasun edo talentua duen jendearentzat, hizkuntza guztiak dira ikasteko errazak.
-         Hizkuntza “zailetako” jaiotzzatiko hiztunei gehiago kostatzen zaie bere hizkuntza ikastea. Hizkuntza “errazagoetako” hiztunek, aldiz, azkarrago ikasten dute berea.
-         Hizkuntzak ikastea dela eta, aldeko jarrera eta joera egokia duten pertsonentzat, hizkuntza jakin bat ikastea beste zeinahi ikastea bezain erraza da.
-         Jaiotzatiko hiztunarentzat bere hizkuntza ikastea erraza da, edonork –dela txinatar, katalan, portugaldar, arabiar, gaztelau, hindi, alemaniar, euskaldun edo dena dela- erraz eta berdin-berdin ikasten du bere hizkuntza.

4. “Hezhiz”
Urtxintxa Eskolak 2008-tik HezHiz programa garatzen ari da. Gaztetxoen artean erabilera sustatzeko hizkuntzarekiko jarreren lanketarako egitasmo bat da. Munduko hizkuntzen atalean Hizkuntza zailak eta errazak izeneko gaia lantzen da honako ariketa erabiliz:

Haurtxo hauen artean nork ikasiko du lehenago bere ama hizkuntza hitz egiten? Eta nor izango da azkena?

Aurreko adibideetan bezala, ariketa honen helburua hizkuntza zaila ala errezik ez dagoela adieraztea da. Izan ere, ariketa honek gaiari buruz hausnartzeko eta iritzia emateko aukera ematen baitu.

5. Sustatun egindako azterketa
Artikulu honen hasieran, atzo aipatu nuen moduan, Sustatun egindako azterketa baten bidez, euskaraz erabiltzen ditugun aditzak ez direla zailak erakutsi nahi izan dute. Euskararen zailtasuna aditz laguntzailearen paradigmarengatik justifikatu baitute askok. Ariketa txiki batekin, ordea, ondorio honetara iritsi dira: “Euskaraz, aditz zailak baino gehiago, gutxi erabiltzen diren aditz multzo handia dago”. Hemen ikusi dezakezue azterketa guztia: “Eta euskara uste baino hizkuntza errazagoa balitz?”

Bukatzeko zalantza bat
Aurreko guztia esan eta gero, George Lakoff-en “No pienses en un elefante” liburuarekin gogoratu naiz. Liburu horretan ideia nagusi hau luzatzen digu: markoak sortu behar dira, etsaiaren joko-eremuan ibili behar ez izateko. Besteen hizkera erabiltzen baduzu  bestearen markoa erabiltzen ari izara eta ahori zure kontra dator. Hauxe da, beraz, nire zalantza: komeni al da topiko hauei buruz hitz egitea?. Aurreiritzi hauek gezurtatzen saiatzen garenean, ez al gara ideia bera finkatzen laguntzen ari? Zuek zer uste duzue?