EGIPTO

Nilo ibaiaren ertzeetan eman zen, nekazaritza oparoa zelako gune horretan (Mesopotamiaren moduan). Bi aldetan zegoen bananduta:Goi Egipto eta Behe Egipto. Arte Egipziarra faraoiaren irudia sortu zenetik existitzen da(ka 3100). Hemendik aurrera ka 32 ra garai faraonikoa emango da. Maneton historiagileak Egiptoren historia 31 dinastiatan(familiatan) banandu zuen.

Helburu guztiz erlijiosoa zegoen. Ez zegoen helburu artistiko edo estetikorik. Ondorengo bizitzak eguneroko bizitza baino garrantzi handigoa zeukan. Energia guztia hilobien eraikuntzan jarri zuten, Eraikuntza gehienak erlijiosoak ziren, tenpluak oso eskasak. Arte objektuek ondorengo bizitzan ere irautea bilatzen zen. Betikotasuna.

Arte egipziarrean arkitektoa, pintorea edo eskultorea ez da artistatzat hartuko, artisautzat baizik, faraoien zerbitzuan zeuden langilea.

Faraioia: arte egiptiarra betikotasunaren zerbitzura dago. Arte faraonikoa bezala ezagutzen da eta betiko irauteko egina dago. Arte egiptiarrean gehienak faraoiaren irudiarekin du zerikusia, honen irudiak 3000 urte inguru iraun zuelarik.

Ikuspuntu politikotik faraoiak Goi eta Behe Egiptoren arteko batasunaren erantzukizuna du. Jainkoek eman diote boterea eta beste zibilizazioen gaineko nagusitasuna. Egiptiar erlijioan elemendu harmoniko eta ez harmonikoak parte hartzen dute, bizitza harmonikoa da hain modu burutsuan egina egoteagatik eta bestetik kaosa ere badago, epidemiak gaixotasunak, gudak… faraoiek atributo ikonografiko batzuk izango dituzte:

-bizar zeremonialak, postizoak, zeremoniatan erabiltzeko kordel batez eutsiak, zuzena eta karratua edo borobildua eta trenzatua izan daiteke.

-Koroak:

-Koro Altua edo Zuria, Goi Egiptoko adierazgarria

-Koro Baxua edo Gorria, Behe Egiptoko adierazgarria

-Koro Zuri-Gorria, sejemty, Goi et Behe Egiptoren arteko batasunaren adierazgarria

Koro urdina edo jeperesh, jai egunetarako erreserbatua eta eguzkiaren jainkoaren omenez egina.

Ohiko zapi marraduna edo nemes bizkar gainerarte heltzen zena.

-faraoiak oso dotore janzten ziren eta koroatzearen ondoren zenbait ezaugari jasotzen zituzen  erregetzan erabiltzeko. Bular gainean flageloa, zigor elementua edo Njej zetroa gurutzatzen zuen. Gurutzatua baita Heka zetroa, edo bakuloa. Biek Osiris jainkoa errepresentatzen duten. Boterea adierazten dute.

-bekokian ureus aributo faraonikoa, kobra errepresentazen zuena, etsaietatik babeseko bere su kiskalgarriaren bitartez.

-batzuetan faraoiari bi lurraldeetako jauna edo herrialde bikoitzaren jauna edo Horus ahalguztiduna deitzen zitzaion.

Inperio Zaharra: Ka 2850-2052. III-XI Dinastiara(hiriburua Menphis)

Inperio Ertaina: Ka 2052-1570. XII-XVII Dinastiara(hiriburua Tebas)

Inpero Berria: Ka 1570-715. XVIII-XXI Dinastiara( hiriburua Tebas)

INPERIO ZAHARRA, ARKITEKTURA

Inperio zaharrean gehienak hilobiak ziren, mastabak. Arabiarrez bankoa esan nahi zuen. Adobez eginikoak, kamera ezberdinak zituzten kaliza harriz eginikoak. Sarreran eskaintzarako kapera bat zegoen, gero putzu bat zulatzen zen hil kamerarekin konektaturik. Bertan sarkofagoa utzi eta sarrera izten zen. Beste kamera bat, Serdab, hildakoaren errepresentazioez betea, hurrengo bizitza lortzeko.

ESKULTURA

Eskultura helburuak; gorputza deuseztatzean arima errenkarnatzeko euskarria zen; eskultura idealizatua,gaztetasuna mantentzea beti dute erdiko adin bat ez dira gazteegi ezta zaharregi irudikatzen. Material gogorrak eta iraunkorrak bilatuko dira. Gorputzaren atalak gorputzetik gertu.

Funtzio erlijiosoa zuen, hildakoaren hilezkortasuna bermatzea; bekozkotasuna edo frontalitate legea ematen da; forma borobilduak; oinarria; mukuilu borobilekoak aurretik begiratzeko pentsatuak, eskulturari zurruntasuna emanez. Mugikortasun eza adierazten da, betikotasuna. Begirada aurrera begira dago beti, begiek adierazten dute errepresentatzen denaren izaera. Konposizioa simetrikoa da. Perspektiba subjektiboa da, plano ezberdinak dit. Ikuspegi ezberdinek ikuspegi orokorra osotuko dute nahiz eta perspektiba irreala izan, apekstikoa. Eskultura guztiak tenplu eta hilobietakoak dira. Materialak egurra edo harria ziren. Gehienetan polikoromatuak, egurra batik-bat. Emakume eta gizonezkoak kolore ezberdinez margotzen ziren. Gizonezkoak ilunago, lur kolorez,  eta emakumeak hori argiz.

INPERIO ERTAINA, TENPLUAK

Inperio ertainekoak. Egiptiar arkitekturari benetako neurria ematen diote. Sinbolikoak dira, jainkoen egoitza da. Tenplu barnera faraoia eta apaizak besterik ezin dira sartu, sinestunen bilerak kanpoan.

-sarreran esfingeen etorbidea

-Bi obelisko

Sarreran bi pilono artean irekia

-lehenengo patio Hipetroa zegoen, zutabeez inguraturiko gela irekia, oso argitsua

-gela Hipostiloa zen hurrengoa, zutabez betea baina estalia, santutegiaren sarrera litzateke. Gela itzaletan dago barne pentsamenduak bultzatzeko.

-azkenik Sancta Santorum, ia ilunetan dagoen gela, jainkoa adoratzeko tokia, bertara abade nagusia edo faraoia soilik sar daiteke.

-tenpluan argia eta altueraren graduazio bat dago.

-geroagoko generazioek gelen kopurua handitu eta dintela erabiliko dute.

INPERIO BERRIA

Arte egiptiarraren goreneko momentua izan zen, hiriburua Tebasen kokatua, Egipto atzerriari ireki eta kanpoko influentzia jasoko du, zaldiak erabili. Egiptok Afrika inbadituko du. XVIII. Dinastia, Ahmose faraoiarekin hasten da, Tebasen zentralismoa inposatu eta Egiptoren garairik distiratsuena. Speoak emango dira.

SPEOA

Arte Hipogeoan oinarritutako arkitektura da, hau da, mendi barnean induskatutako tenpluak dira. Fatxada kanpoaldean dute eta barnean tenplua. Hemiespeoak ere eraiki ziren, kanpoaldean gela bat baino gehiago zutenak

ESKULTURA

Erlijio krisialdia egon zen, Amenofis IVak erlijio erreforma egin zuen, erlijio monoteista inposatu zuen. Eguzkiaren jainkoaren gurtzea berreskuratzen zen, aton. Honela Amenofis IVa Akhenaton izatera igaro zen, Aurreko tenpluen hondamenak ekarri zituen erreformak, gurtze monoteista zela eta, zentzua galdu zutelako.  Gortea Tell-el amarnan kokatuko da, aldaketa berriekin faraoiak botere handiagoa izango du. Eguzki jainkoa Aita jainkoa bezala aurkeztuko da, beraz jainko hurbilago bat da, irudikatzerakoan ere jarrera hurbilagoa adierazten du.

PINTURA

Pinturak garapen handia jasan zuen Egipton. Batik bat orman emango da, eskultura eta zeramika gainean ere. Gai nagusiak erlijiosoak naturalistak eta egiptiar kulturaren ingurukoak izango dira.

Laua izango da, bolumenak ez du garrantzirik, kolore matizik gabe, argia ez da landuko. Frontalitate legea jarraitzen da, gorputza eta begirada aurrera eta burua eta hankak albora begira. Ez dago perspektibarik, figura guztiak plano berean, perspektiba apekstikoa da hau. Perspektiba erreala aldatu egiten da eta objektuak era irrealean kokatzen dira, honela nahi dena adierazten da margolanean. Tamaina aldaketak egongo dira hierarkiaren arabera, garrantzia azpimarratzeko, perspektiba mayesmatica. Ordenak garrantzi handia du. Taldeka egiten zen lan, lehenengo koadrikula bat egiten zen eta gainean bozetoa, lehenengo batek kolore bat ematen zuen , gero beste batek bestea, azkenean kontornoa eta honela bukatua zegoen margolana. Horrorvacui fenomenoa ere asko ematen da, hutsuneari beldurra zen, dena oso kargaturik dago fondoan beraz.

ERLIEBEA

Eragin garrantzitsua du, tenplu, hilobi eta jauregietako ormak estaliko dituelako. Helburu nagusia erlijiosoa da, baina hemen faraoien guda bidezko lorpenak errepresentatuko dira, inmortalizatzeko helburuarekin. Ordenak garrantzia du, historia jarraian adierazten da, lerrokatuta bezala, idazki bat izango balitz.Kontornoaren garrantzia adierazgarria da, argi-ilunak hobeto bereizten dira eta obra hobeto definitzen da. Frontalitate legea ere ematen da, perspektibarik eza. Tamainak ezberdinak dira , hierarkizazioa. Baxuerliebea edo goi erliebea izan daiteke. Kolore planoak, finkoak graduaziorik gabe. Berdea, horia, grisa, morea…