aztekak

---

-HISTORIA ETA JATORRIA:

 

Azteken jatorria gauur egun Mexiko lurraldea denaren iparraldekoak izaki, Mexikoko haran aldera emigratu zuen XI, mendearen hasieratik XII.aren azkenera arte. Han beste tribu talde batzuk kokatuak zeuden, adibidez txitximekak, akolhuak, txalkak, tepanekak… . Gutxi gorabehera 1370etik 1430era DIAN aldian, Tenokhtitlan hiria sortu eta hiriaren inguruko lurralde zingiratsuena multzoka bizi ziren aztekak, haran osoa kontrolatu egiten zuten tepanekatar subiranoen zergaduru bilakatu egin ziren. Hala ere, aliantza eta kontra-aliantza politiko eta militaren sare konplkatu baten bidez, eskualdeko herri guztiak beren hegemoniarenpean biltzea lortu zuten aztekek, honela inperio zabal bat sortu zutelarik, oinarritzat Tenokhtitlan, Textoko eta Tlakopan hiriek osatutako konfederazioa harturik.

 

Itzkoatl-ek (1427-1440) antolaturik, konfeserazioak bereala hedatu egin zituen bere mugak eta Moktezuma Ilhikamina-ren (1440-1469) agintepean indartu egin zen. Periodo honetan, zergen eta laborantzaren hazkundearen bidez lostutako aberastazunak kulturaren loratzea ekarri zuen (matematika, astronomia, arte monumentalak) eta buruzagi militarrak eta erlijiosoak osatzen zuten kasta dominatzailea sendatzea ere.

 

-1-

Azteken inperioak Ahuzzotl-en (1486-1502) gobernupean lortu zuten muga zabalenak: Ozeano bareraino iritis zen eta gaurko Guatemalaraino hedatu zen, baina horretarako boterea gero eta bortitzago matendu egiten zuten , sistema honek menpeko herrien konta ezin ahala matxinada ekarri zuelarik. Espainiarrak hara isterakoan, Moktezuma Xokoyotzin-en (1502-1530) gobernupean jadanik, inperioa gerra zibilean murgildurik aurkitzen zen eta maila handiko krisi politiko eta ideologikoan. Honek erraztu zuen hamasei bat milioi biztanle izatera iritsi zen inporioa izatera.

 

 

Laborantza eta konkista – gerrak oinarri, imperio aztekak egitura estatal konplexua sortu eta matemática, astronomia eta artea asko Garate zituen kultura bideratu egin zuten. Espaniarrak Hernan Cortes-en agintepean hara iristean, krisi politiko-militar gogorra nozitzen zen, zergaduruek oso azkar hedatu zelako eta egoera honek posible egin zuen inperioa aski suntzitzea, arka gogor egin arren.

 

-EKONOMIA:

 

Ekonomia azteka laborantzan oinarritzen zen eta hainbat produkzio-mota ziren, adibidez superbizitzazkoa.  Laborariek beraiek kontsumitzen zuten produkzio guztia, beste talde batzuekin inolako merkaturitzarik gabe eta esklabuen eskulanaz bailatzen ziren ureztaketa obra handiak egiteko adibidez.

-2-

-POLITIKA:

 

Barneko antolamendu politikoaren aldetik, gizarte aztekak prestaera piramidala zuen. Honen goiko partean buruzagi erlijiosoak (Zihuakoatl-ak) eta burukide plitiko militarrak (Tlatoni-ak) osaturiko botere bizefaloa zegoen. Hauek tribuetako agure buruzagien kontseiluak hautatzen zituzten. Militar, erlijioso eta administrariek osaturiko kapareen kastak, pribilegiozko legua okupatzen zuen, kalpullietan antolaturik zeuden laborari eta artisauek gozatzen zuten bizi mailatik oso urrun. Kalpullia tribu-unitatea zen, bezero harremanetan eta ahaidegoan oinarriturik zegoena, egitura patrilineala zuen.

 

-HIZKUNTZA:

 

Inperioko hizkuntza zeremonial eta ofiziala “nahuatl” izenekoa zen, gaur egun milioi bat ertamerikarrek hitz egiten dutena.

 

-SEXUALITATEA:

 

Bi erlazio sexual mota bakarrik zeuden permititutak: ezkonduenak eta soldaduak ritoetan prostituziora dedikatzen ziren sazerdotizekin eukitzen zituztenak.

Emakume hauek ginozenei aluzionogenoak eta afrodisiakoak ematen zieten apetito sexuala gehiago eduki zezaten. Beti zeuzkaten ahrreman sexualak gerretara joan aurretik.