Esneko haginen bidea

---

Laura:

Hor zaude? Zergatik ez didazu erantzuten?

Agian nazkatuta egongo zara, gutunaren hasieran beti bi galdera horiek topatuta, baina ez didazu beste aukerarik ematen: oraindik ez dakit zeinek irensten dituen nire eskutitzak, zure begiek ala paperontziak.

Edonola ere, gutun hau desberdina da. Rikardoren bidez jakin dut umea abuztuaren 13an jaio zela. Horrek, bat-batean, zu ama bihurtu zaitu, eta ni, aitona. Eta horrek argi bat piztu du nire barruan, izar bat bizi naizen kobazulo honetan. Eta hori asko da.

Argi horrek gidatuta, nire umezaroaren bila hasi naiz, ostenduta izan ditudan oroitzapenen bila. Eta, gogoratu ahala, masailak gaziz bete zaizkit. Eta pentsatu dut ordua heldu dela gomuta horiek zure begietara eramateko. Horien artetik, pasadizo bat kontatu nahi dizut gutun honetan.

Umezaroa laino artean galdutako txalupatxoa da. Nirean, Julia ikusten dut. Hain zuzen ere, Juliarekin hasi zitzaidan umezaroaren txalupatxoa hondoratzen, berarekin hasi nintzen bizitza errealaren ozeanoan murgiltzen, berak piztu zizkidan ordura arte lo izan nituen sentimenduak. Eta sentimendu haiek erradioaktibitatearen indarrez zabaldu ziren nire zain eta arterietan. Bat-batean loratzen den zuhaixkaren antzera sentiarazi ninduen. Orduan hasi zen hondoratzen nire inozentzia.

Garai hartan interesik gabeko objektua nintzen nire adineko neskentzat. Haien begiradak mutil nagusientzat izaten ziren. Haien begiradak, eta haien gorputzak. Baina Julia niretzat zen, eta ni Juliarentzat. Amarekin etortzen zen gurera, larunbat arratsaldeetan. Ama biak sukaldean geratzen ziren, kafearen lurrinarekin solasean, eta gu, berriz, egongelan, telebistari begira. Errituala beti bera izaten zen: besaulki banatan jesartzen ginen, baina, halako batean, Julia altxatu eta nire besaulkira etortzen zen. Gure gorputzak mantaren azpian geratzen ziren, ezkutuan. Eta manta hark gure elkarrenganako grina isiotzen zuen. Haren azpian, gure bihotzak danbor basatiak ziren.

Gogoratzen dut larunbat arratsalde haietako batean elurra zela. Aitona Ziriako etortzen zait gogora elurra egiten duenetan. Zera esaten zigun, elur malutak aingeruen malkoak direla. Nik orduan pentsatzen nuen zeruak leku triste eta izoztua izan behar zuela, eta ez nuen ulertzen zergatik esaten zuen apaizak onak izanez gero zerura joango ginela. Nik ez nuen joan nahi jendeak negarrez egiten zuen toki batera! Nahiago nuen manta haren azpian geratu. Larunbat hartan, gure gorputzek, batu-batu eginda, lurralde txiki eta goxoa bihurtu zuten besaulkia. Eta zer gustura geunden han, telebistaren irudiei begira, kanpoan aingeruek negar egiten zuten bitartean.

Gogoan dut momentu hura: Juliak burua nire sorbaldan jarri zuen, eta ezkerreko besoa nire bularrean. Orduan, justu une hartan,  musika zoragarri hura etorri zitzaigun telebistatik: Mozartek pianorako konposatu zuen 21.  kontzertuaren andantea. Musika haren baitan lokartu ginen, besarkaturik, kanpoan malko-zaparradak larreak zuritzen zituen bitartean. Momentu hartan unibertsoa betiko geratu balitz…

Ilargiak sortzen ditu ametsak. Horixe esaten zigun aitona Ziriakok: Eguzkiak argia eta beroa bidaltzen dizkigula, eta Ilargiak, ametsak.

—Nola dakizu hori, aitona?

—Ilargiak urak gobernatzen dituelako. Berak agintzen dio itsasoari gora eta behera egiteko. Eta badakizu zer? Gizakiok ere, gehiena ura gara. Eta ametsak ere uraren esentziaz eginak daude. Ametsak ez dira ur lurrundua baino. Lurrunaren lurrina dute.

Aitona altu-altua zen. Pentsatzen nuen besoa luzatuz gero Ilargiraino hel zitekeela, gauez zeruan pizten den bonbilla zuri hartaraino. Izaki miresgarria iruditzen zitzaidan. Pipa ezpainen artean zuela, haren hitzek, kearekin nahasturik, halako magia berezia sortzen zuten sukaldean. Hitz haien lurruna eta lurrina itsatsirik geratu zitzaizkidan, betiko.

Itzarrik egiten ditugun ametsak ere gobernatzen ote ditu Ilargiak? Ni, garai hartan, amets batek gobernatzen ninduen. Amets hartan, Juliarekin ezkontzen nintzen. Juliarekin bizi nintzen. Pentsatzen nuen: ez gara aita eta ama bezalakoak izango. Ez gara matrakan ibiliko. Ez gara haserretuko. Eta ez dut behin ere Julia joko. Ez, behin ere ez.

Aitak ama jotzen zuen. Ez beti: tabernatik mozkortuta etortzen zenean. Logelatik entzuten genion, orroka. Bagenekien aita zela, baina beste pertsona bat zirudien. Mozkorrak ahotsa lakartzen zion, eta izaera zakartzen. Beldurturik entzuten genizkion birao haiek, mehatxu haiek, izugarrikeria haiek. Ez genuen ulertzen nola irain zezakeen modu hartan gure ama, bere emaztea. Alkoholak itxuraldatzen zuen. Odola pozoitzen  zion, eta maitasuna gorroto bihurtzen. Ez zen aita sukaldean deiadarka entzuten genuena. Ez zen, eta bazen. Izaren azpian ezkutatzen ginen orro haiek ez entzuteko, kolpe haiek sortzen ziguten izuari ihes egiteko. Baina ezinezkoa zen. Muturreko haiek amaren aurpegian ez ezik, gure gogoan ere geratu zitzaizkigun iltzaturik.

Aita bezalakoa bihurtzea zen nire amesgaiztorik krudelena. Eta pentsatzen nuen: amesgaiztoak ezin dira Ilargitik etorri, Eguzkitik baizik, erre egiten baitute. Aitonaren hitzak, berriz, amets gozoak ziren. Izar urrunen lilura sortzen zidaten.

—Eta zer da trumoia, aitona? Aingeruen uzkerrak?

Erantzun baino lehen, aitonak piparen beheko sua bizitzen zuen.

—Ez, Martintxo. Trumoiak Jainkoaren eztulak dira. Eta badakizu noiz egiten duen Jainkoak eztul? Guk bekaturen bat egiten dugunean. Gure gaiztakeriek eragiten diote eztula.

Ilargiraino heltzen zitzaion besoa luzatu, eta burua laztandu zidan.

—Zuk ez diozu Jainkoari eztul eragingo, ezta?

—Ez,  aitona. Behin ere ez.

Handik aurrera pentsatzen nuen ea Juliak eta biok mantapean egiten genuenak ez ote zion Jainkoari eztul eragingo. Artean ez nekien hura bekatua zen ala Jainkoak begi onez ikusten zuen zerbait. Baina, orduan, zergatik lotsatzen ginen? Zergatik egiten genuen ezkutuan? Mantaren azpian gertatzen zena ere ikusten ote zuen Jainkoak?

Larunbat arratsalde batean jakin nuen erantzuna, Juliak komunera eraman ninduenean.

—Txilibitoa erakusten badidazu, nik kuleroak erantziko ditut, eta poxpolina erakutsiko dizut.

Izuturik geratu nintzen. Jainkoa sumatu nuen han goian, eztul egiteko zorian, eta aitonari emandako hitza gogoratu nuen. Baina hitz hura ahula zen Juliaren begiradaren aldean. Juliaren begiek sorgindu egiten ninduten. Orduan ere, sorgorturik bezala nengoen, eta ezin izan nuen ezer egin nigana etorri eta praketako botoiak askatu zizkidanean. Galtzontziloak erantzi zizkidanean, aitonari emandako hitza eztarrian behera igarri nuen, eta behazunaren zaporea zuela iruditu zitzaidan.

Gero, haren txanda heldu zen: gona altxatu eta kuleroak jaitsi zituen.

Momentu hartan egin zuen Jainkoak eztul: komuneko atea zabaldu zen, eta amaren oihua entzun genuen.

—Zer arraiotan zabiltzate!

Trumoia zeruan.

Larunbat hura izan zen azkena. Julia ez zen bueltatu gure etxera. Handik aste batzuetara jakin nuen Madrilera joan zirela bizitzera.

Harrezkero ez dut behin ere ikusi. Eta zer den denboraren joana! Urteak igaro ahala, Juliaren aurpegia iraganaren laino artean deseginez joan da, eta dagoeneko oroitzapen zirriborratua baino ez da. Handia da: gauzarik garrantzitsuenak ere aitonaren piparen kea bezalakoak bihurtzen dira. Horixe esaten zigun aitonak, bizitzan bi heriotza daudela: bata, kanposantura eramango gaituena; bestea —mingarriena—, bizitzan zehar pairatu behar duguna: gure iragana. Eta iragan hil horretan geratu ziren Julia eta harekin egin nituen amets guztiak.

Aitona Ziriako 1969ko uztailaren 21ean hil zen, Armstrong, Collins eta Aldrin Ilargira heldu ziren egun berean. Gogoratzen dut hauxe idatzi nuela logelan esekita zegoen egutegian: Gaur da nire bizitzako egunik tristeena.

Egun hartan ireki zitzaizkidan benetan begiak. Ez zen izan Juliak poxpolina erakutsi zidanean bezalaxe. Orduan begiak ireki ez: handitu egin zitzaizkidan. Artean, gure biluztasuna errugabea zen; inozentziaren soinekoak babesten gintuen. Begiak handitu zitzaizkidan, aitonaren ipuinak entzutean handitzen zitzaizkidan modu berean. Baina begiak ireki, aitona hil zenean ireki zitzaizkidan, hiru astronauta haiek Ilargira heldu zirenean. Orduan jakin nuen zer den benetan biluzik egotea. Adanek eta Ebak bat-batean beren biluztasunaz konturatzean sentitu zutena sentitu nuen neuk ere egun hartan, nire bizitzako egunik tristeenean.

Orduan jakin nuen egia, Ilargiaren azal grisa ikustean, azal hautseztatu hura. Hilkutxan zegoen aitonaren belarrira hurbildu, eta hautsez betetako egia triste hura xuxurlatu nion:

—Ametsak ez datoz Ilargitik, aitona.

Esaldi hartan deskubritu nuen badagoela hirugarren heriotza mota bat ere: ilusioen heriotza.

Egun hartan hil zen nire umezaroa, eta, harekin batera, magia ere, aitonaren pipan sortzen zen magia hura. Egun hartatik aurrera, munduaren benetako aurpegia ikusi nuen. Eta aurpegi haren azala Ilargiarena bezain mortua zen. Han ez zegoen aingeruen negarrik. Negarra ez zen elurra bezain zuria eta ederra, baizik eta begiak erretzen zituen basamortuko gatza. Eta Jainkoak ez zuen eztulik egiten galtzontziloak eta kuleroak jaisten genituenean: Jainkoa liburuetan eta pertsona batzuen buruetan bizi zen asmazioa besterik ez zen.

Benetako mundua aita zen, tabernatik mozkortuta etortzen zenean, ama iraintzen eta jotzen zuenean. Benetako mundua pertsona helduena zen. Mundu hartan, gizakiaren ehuneko gehiena ez zen ura, harea baizik. Basamortuaren zeharkaldia da helduaroa. Eta basamortu hura sartu zen gure etxean aitonaren piparen kea isildu zenetik.

Bizitza bidaia da, bidez eta bidegurutzez betea. Bidaia horretan uste dugu guk aukeratzen ditugula bideak, baina ez ote da alderantziz? Bidegurutze horietan galdu nituen Julia eta aitona, eta, haiekin batera, umezaroa eta ilusioa.

Handik aurrera, jitoan joan nintzen, nora gabe. Bizitzak kale itsuetara eraman ninduen,  estoldetara. Bartzelona, Andaluzia, Kanariak... Asko izan dira bidegurutzeak gurutze-bide honetan, hareazko bizitza honetan. Baina zer egin dut urte hauetan guztietan? Ihes egin. Tamalez, ez nekien norberaren mamuetatik ez dagoela ihes egiterik… Ukitu dudan guztia hondatu dut, eta askotan pentsatzen dut horrexegatik alde egin nuela, zure ama haurdun utzita: nirekin batera jarraituz gero, hondamendira eramango nuen, bera eta sabelean zeraman umea. Zu, Laura. Ez nintzen zure amarentzat senar ona izango, ezta zuretzat aita ona ere. Ez, orduan ez.

Aitaren irudia etortzen zitzaidan gogora: aita ama iraintzen, mehatxatzen, jotzen. Aitaren irudi hark behin eta berriro kolpatzen ninduen. Badakizu zergatik? Hura bezalakoa bihurtuko nintzela pentsatze hutsak ito egiten ninduen. Eta badakizu zer den txarrena? Egia zela. Aitaren zur berekoa naiz.

Koldarkeriak eraman ninduen zuengandik aparte. Beldurrak uxatu beharrean, beldur haiek eraman ninduten urrunera. Errazena egin nuen: buelta egin eta ospa! Ergel hori! Ez nekien beldurra norberaren itzala bezalakoa dela…

Dagoeneko nekatuta egongo zara nire negarrak irakurtzen. Pentsatuko duzu ondo merezita dauzkadala jaso ditudan zartako guztiak. Eta arrazoi duzu. Baina zer egin ahal da bizitza amesgaiztoz betetzen zaizunean? Deserriz deserri ibiltzea, horixe izan da nire kondena. Ahotsa lakartu egin zitzaidan, eta izaera zakartu. Etxeko sutondoaren ordez, pubetako barretan bilatu nuen babesa. Whiskitan eta ginebratan ito nituen arrangurak eta malenkoniak. Behin, pub haietako baten komunean botaka ari nintzela, ispiluan ikusi nuen neure burua. Neure buruaren hondamendia. Ispiluko arrotz ezagun hari egin nion diosala, eta diosal hark derrotaren zapore garratza zuen:

—Kaixo, aita.

Amildegian behera nindoan, erremediorik gabe.

Erraza da errua alkoholari egoztea, edo esatea nire izaera aitaren zuraz egina dagoela. Baina gezurra da. Aitzakiak dira. Zer egin dut benetan? Basamortua barreiatu dut neure inguruan. Ardurei aurre egin beharrean, ihesean ibili naiz. Alu hutsa izan naiz. Ondotxo dakizue hori.

Ez dago arimaren orbanak garbituko dituen xaboirik. Hemen ditut denak, nire esku ahurretan, nire bihotzean. Ulertzen dut zuen mesprezua, zuen isiltasuna. Ez dut besterik merezi. Horrexegatik nago hemen, kartzela honetan. Basamortua ereiten dugunok ez dugu oasirik behar, kartzela baizik. Hormak, gure basamortuari mugak jartzeko. Eta horma horien barruan, presokideen mesprezua da nire eguneroko ogia. Baztertuta naukate. Gorroto naute. Sentimendu hori gailendu zait bizitzan: mundua gorrotatzea, neure burua gorrotatzea.

Hemen gorrotoa zaldi eroa da: ostikoka sentitzen duzu, erraietan, odolean, buruan. Hemen gorrotoa huntza da: hanketatik gora sentitzen duzu hazten, inguratzen, estutzen. Gorrotoa: egunero-egunero aurpegikoa baino askoz indar handiagoz hazten den aho barruko bizarra. Eta txarrena: ez dago labanarik bizar hori egingo duenik; gorrotoak hor dirau beti, aho barruan, eta etengabe sentitzen duzu haren hazkura, baina ezin duzu ezer egin. Ezin duzu zeure gorrotoaz beste egin.

Baina zertarako balio du gorrotoak? Ezertarako ere ez. Ezta damuak ere. Damuak ez du zuhaitz okerrak artezten. Zer lortuko nuke bularra kolpatuz? Ezer ez. Eta, era berean, ez dizuet errukia eskatzen. Errukia ere sentimendu antzua da.

Eta, negar-olde honen artean, bat-batean, ezustea: bart, argia ikusi dut. Non, eta basamortu honen erdian, sentimendu antzuen lurralde honetan altxatutako horma hauen artean.

Bart zeruari begira egon naiz. Zeru izarratuan, Esne Bidea musika-notaz beteriko partitura iruditu zait. Bat-batean, aitonaren berbak etorri zaizkit gogora. Zera esan zidan behin, izarrak umeei jausitako esneko haginak direla. Orduan zabaldu zaizkit begiak.

—Kaixo aitona! Hor egon zara urte hauetan guztietan, ezta?

Bai, argi ikusi dut: zeruan izarrez blaitutako bide hori aitonaren piparen kea da. Magia ez da hiltzen. Hor egon da beti, nahiz eta nik ikusi ez. Hareazko bizitzak estali dit.  

Zergatik diotsut hori, Laura? Bada, gaur Rikardok jaiotzaren albistea eman didalako. Orduan jakin dut umeari Julia jarriko diozuela izena. Julia! Izen horrek oroitzapenen konstelazioak piztu dizkit, eta aitonaren piparen behe-lainoa zabaldu du patioko goiz umelean.

Julia batek bota ninduen umezaroaren txalupa urrun hartatik, eta zure sabeletik jaio den Juliaren esku txikiek salbatuko naute bizitza ilun honen ozeanotik. Juliaren aitona izanda erakutsi behar diot neure buruari aitaren zura ustela zela, eta aitonaren magia bera bizi dela nire baitan.

Zahartzaroan pausatzen hasi naiz, Laura. Eta bitxia da: bizitzaren amaierara hurbiltzea haurtzarora bueltatzea bezalakoa da, ilusioaren lurraldea berreskuratzea. Lurralde hori ipuinez eta kantuz jantziko dut ilobarentzat, Julia txikitxoarentzat, azkenean jakin baitut bizitza heriotza txikiz ez ezik jaiotza handiz ere beterik dagoela. Eta ni, hemendik ateratzen naizenean, jaiotza horien sutondoan egon nahi dut, gure Juliaren begiak handitzen. Orain niri dagokit Esne Bidea magiaren musikaz hornitzen hastea, Julia txikiarentzat.

Ez nuen jakin aita izaten; orain, aitona izan nahi dut.

                                                                      Nathalie Markus