HIRIA EUSKAL HERRIAN

Bilakaera historikoa373

Asentamenduen sistema eta lurraldearen erabilera historian zehar gizaki eta inguruaren arteko harremanaren eraginez sortu dira

Lehen asentamenduak, erromatarren garaian ezarri ziren, gune estrategikoetan, besteak beste Iruña(pompaelo, Baiona(Lappurdum eta Iruña-Oka(iruña-Veleia, asturias-Bordele galtzadan kokatuta zeuden eta. Asentamenduen lehenengo sare hori Goi Erdi Aroko elizaren eskualdekatzearen oinarria izan zen, gotzaindegien egoitzak Iruñean eta Baionan ezarri zituen eta.

Erdi Aroaren lehenengo zatiko krisian, hirigintza gelditu zen, Nafarroa hegoaldea musulmanek konkistatu zuten eta horrek eragina izan zuen herrien planoan, Tuteran esaterako.

 Behe Erdi aroan, hiribildu ugari sortu ziren lurralde osoan, egora sozio ekonomikoa berria zelako. Europako ekonomia eta aginte politikoa Mediterraneo ingurutik Atlantikora lerratu ziren eta. Prozesua merkataritza kultura soziologia ardatzaren inguruan egituratu zen, Santiagoko bidea. Bide horren eraginak inguruko herriak eta eskualdeak bultzatu zituen, bide horretara egokitutako hiri morfologia agertu zen, bideko hiribilduak, esaterako Otxandio eta Ainhoa; plano erdi ortogonaleko hiribilduak edo bastidak, Durango. Erdi arkoko hiribilduak fundatzeko prozssua oso garrantzitsua zian zen, EHko gaur egungo hierarkizazio asentamenduen eskema dira eta. XII. mende amaieran eman zen hirigintza prozesua Araban eta Gipuzkoan, monarkiak eskatuta. Bizkaian handik gutxira jauntxoek bultzatuta.

 Aro modernoan, hiri asentamenduak modu organiko eta orekatuan hasi ziren, Erdi Aroko planotik abiaturz.

XIX.  mendearen bigarren erdian,  aldaketa prozesu garrantzisuenak abiatu ziren, defentsa gerrikoa apurtu eta modu ordenatu eta erregularrean hasi ziren zabalguneak eraikiz. Hemen burgesia eta erdiko kalseak ezarri ziren eta finantza eta merkataritza funtzo berriak ere. Lehenengo Donostia eta Bilbon egin ziren. Gainerako zabalguneak geroagokoak dira eta garrantzi gutxiagokoak.

Aldi berean Bilboko itsasadarraren inguruan izaera marjinaleko lehenengo auzo pilatuak agertu ziren.

1960 eta 1970bitartean, Bizkaiko itsasaldeko industriaren garapena indartu zen. Hiriburuetan eta Bizkaiko eta Gipuzkoako tradiziozko nukleoetan hazkunde handia egon eta lehentasuna inmigrazio ugariari bizilekua ematea zen, landatik hirirako mugimendu handientzako.

Hazkundearen eraginez, herri eta espazio arteko oreka apurtu zen, hiriko periferiek gora egin zuten izugarri.Hirigintza desordenatua zen, erregulazio gabea eta kalitate urrikoa. Hiriko habitata degradatu zen ondorioz, kalitate eskaseko etxebizitzak, ekipamendu komun eta azpiegitura gutxi zegoen, kutsadura etabar...

Hirien morfologia eta egitura374

Euskal hirietan bakoitzak bere morfologia duen zenbait inguru bereiz daitezke:

Alde zaharra: kasu gehienetan erdi arokoa da. Lehenengo harresiz inguratua zegoen baina normalean hauen zati bat edo osorik bota ziren zabalguneak eraikitzeko Planoak hainbat tipologiak ditu: irregularra; lineala(Santiago) edo koadrikula itxurakoa. Batzuetan ondoren eraldatu ziren, kaleak lerrokatuz eta zaharberrituz. Bilbeak dentsitate handia du eta eraikuntzan arte eta monumentu ondarearen aztarnak daude, eraikin gehienak berritu egin dira eta hondamendiak jasan dituzte ere.

Zabalgunea: XIX. mende bigarren erdian garatu ziren hiriburuetan, gehienbat trenbidea iristearekin batera. Batetik burgesen zabalguneak ireki ziren koadrikula itxurakoak, eta bestetik hirien kanpoaldean auzo marjinalak eraiki ziren, langile eta industri instalazioak hartzeko, eraikinen kalitate eskasa eta dentsitate handikoak(Bilboko itsasadarra).

Hirien periferia: 1960tik aurrera eraiki zen, industrializazioa eta immigrazioa sendotzean hiriak asko hazi zirelako. Bizkaian eta Gipuzkoan hazkunde hau planifikaziorik gabe eman zen. Etxeek ekipamendu gutxi eta ingurumen arazo ugari sortzen zuten Eraginez, gizarte marjinazioa hazi egin zen.

Gaur egun: hirien arazoei orokorrean egiten zaie aurre, gainbeheran dauden hirietan berpizte sozio ekonomikoa lortzeko. Horretarako zenbait jarduera ematen dira, eraikinak zaharberritu, kaleak oinezkoentzat bakarrik, turismoa sustatu...honek periferiako auzoen egoitza hobetzea lortzen du, garraio azpiegiturak hobetzea, arkitektura balio handiko eraikinak egitea eta hirien garapen iraunkorra sustatzea.

Hiri sistema

Euskal Herriko biztanleria gehiena(%77 inguru) hirietan bizi da, bost hirietan. Beraz oso urbanizatua dago. Bere ezaugarriak:

Espazioaren banaketari dagokionez modu irregular batean azaltzen da: isurialde atlantikoko kostaldean(lurraren %24)biztanleriaren bi herenak bilduz

Udalerrien maila tamaina banaketa kontuan hartuz erregulartasuna litzateke ezaugarririk nabarmenena: Bilbo gehienekoa, ondoren Gasteiz, Iruñea, Donostia eta Miarritz-Anglet-Baiona datoz(200.000 biztanlea) eta ondoan 20.000ko biztanleria duten herriak,hiri-aglomerazioak eratuz(10.000).

Eraginpeko eremuari dagokionez populagune gehienak bere lurraldeko hiriburuen eraginpean daude, lurralde ertzetan daudenak zian ezik. Arabako Errioxa edo Nafarroak Erriberakoak, betekizun askotarako Miranda de Ebro edo Logroñoren eraginpean baitaude.

Azpimarratu behar da lurralde osoa ez dagoela hiri sistema berean integratuta, bi azpi-sistema sortu dira:

-Kostakoa:

Itsasbazterrean dauden hiri aglomerazio handienak, Bilbo, Donostia eta Baiona, beste herri txikiago baina ugariekin batera hiri etengabea osatzen dute. Hauek portu, industri, finantziar eta zerbitzu betekizunak dituzte, batez ere turismo zerbitzuak, XX mendearen azken urteetan.

Bizkaian Lapurdin bezala, desoreka espazial handia ageri da biztanleriaren banaketan. Bilbo Handiak Bizkaiaren %85 kontzentratzen du, beste %5 eskualde buru giza direnak. Gernika, Durango, Bermeo, Balmaseda...

Gipuzkoak alderantziz hiri sare orekatuagoa du, neurri handian industri enpresa ekimen ugariagoa eta finantza bolumen txikiagoa izan duelako. Hiri sarea haranen sakonean zehar eratzen da, lurraldea ataletan banatuz

Euskal Herri kontinentaleko kostaldea konurbazio moduan antolatzen da inguruko ekonomia eta turismo finantzaren benetako ardatza den Baionatik Hendaiara. Inguru honetako barrualdean hiri egitura makala da.

-Barrualdea

Biztanleria lurralde hiriburuen inguruan batzen da: Gasteiz eta Iruñean, ekonomia eta hiria planifikaturik hazteko gaitasun handiak dituztelako.

Arabako ezaugarri nagusia makrozefalia da, Gasteizek dauka Arabako biztanleriaren %76a eta Laudio eta Amurrio salbu ez dago herrigune indartsurik.

Nafarroan hiri egitura orekatuagoa da, Iruña metropoli aldea indartsua bada ere(%50). Hirigune handiak ditu hala nola Tutera, Tafalla, Lizarra, Olite...eta txiki asko.

Hiri sistemaren etorkizuneko erronkak378

Hirien sistema koherentea lortzeko, hiri sistema maila bakoitzean oinarritutako estrategiak behar dira:

Hiriburuen Euskal Sistema Polinuklearrak dituen helburu batzuk erdietsi behar ditu, EAE Europan hobeto integratzea eta erkidego osoa eta lurralde historiko bakoitza modu orekatuan zuzentzea:

-Bizkaian, Bilboko metropolia sustatu behar da, zentraltasuna galdu egin duelako. Ekipamendu, hornidura eta zerbitzuetan espezializatu nahi da, inguru hurbilera hedatu eta honekin hiriaren kalitatea eta ingurumena hobetu, itsasadarraren inguruko espazioak apurka hobetuz.

-Gipuzkoan, Donostiako hirugarren sektoreko funtzioak sustatu nahi dira, astialdiari, kulturari eta kalitatezko turismoari lotutakoak, lurralde orekaren mailei eutsiz beti ere. Donostia-Baiona korridorea ere dinamizatu nahi da, hirugarren sektoreko jarduera ekonomikoaren ardatza izan dadin.

-Araban, industria gune eta zerbitzu gune gisa duen ahalmena garatu nahi da; hiriburutik lurraldera jarduerak gehiago hedatzea lortu nahi da, barrualdea hobeto egituratu. Beharrezkoa da Logroñok Errioxa Arabarrean duen eragina orekatzea, Gasteizen eta Kanpezuren arteko lotura zuzenak ezarriz; Gasteizen hegoaldeko udalerriak sustatu, eta Gasteiz Hiriburuen euskal Sistema Polinuklearrean hobeto integratzea, lurreko, eta aireko komunikazioak hobetuta.

Hiri ertainak sustatu behar dira, lurralde-orekako politikak aplikatzeko giltzarriak dira, berrikuntza eta garapen prozesuak lurralde osora hurbiltzen dituztelako. Eskualdeko ekipamenduak eta zerbitzuak emango zaizkie.