Txepetxekin berbetan (2)

Carballon Marije eta biok Txepetxi egin genion elkarrizketaren bigarren zatia dakargu gaurkoan.

Txepetxekin berbetan (1)

Galdera: Gaur egun zure liburuak eskuratzeko arazoak daude; berriro liburutegietan jartzeko aukerarik ba al dago?

Txepetx: Dinamika orokorra da: liburu asko azkar deskatalogatzen dira. Bizitza eta Hitza Fundaziotik pentsatu genuen argitara ematea, baina karga profesionala handia zen eta ez da argitara eman. Bideratu beharko litzateke beste moduren bat liburuak eskuragarri egon daitezen.

Galdera: Euskarak zeresana lortu behar duela esan duzu goizeko saioan. Gero eta gehiago erabiltzen da, baina gero eta gutxiago esateko. Bihotzik gabeko hizkuntza komunitatea da gurea gero eta gehiago. Horri lotuta, guk askotan ere gauza bertsua ikusi dugu. Funtzio formaletan euskarak aurrera darrai, baina informalenetan, intimoenetan, ordea, ez. Ura bodegatan sartzen ari zaigu: familian, lagunartean, herririk euskaldunenetan, …

Txepetx: Euskara, galegoa eta katalana konstante antzeko batean daude: hizkuntza intermedioak dira, azkarrak baina ez burutsuak; sortzaile/produktore burutsu gutxi eta bitartekari azkar asko dago. Arlo politiko-ekonomikoan gertatzen dena hizkuntzarekin gertatzen da.

Ekonomia kolapso egoeran dago eta burutsua izan behar da egoera gainditzeko; bidezko merkataritzak bizitza laguntzen du, pozoindu gabeko produktuekin dihardu. Denda txikiek ezin die handiei aurre egin; bitartekariak iraunarazteak ekoizleak pobretzen ditu.

Iparraldeko egoeran pastorala adibide ona da: hizkuntza mantentzeko bitarteko bizia da. Harremanak sortzen ditu, hizkuntza mantentzen duzu, hizkuntza ikasteko metodoa da. Kohesioa sortzen du ikasketan, denok dira horren partaide. Kohesioa dator erabileratik. Ezagutza horren arabera eraiki behar da. Eta ezagutza lortzen da. Eta horrek sortu behar du transmisioa modu naturalean. Eta hor ez dago barne diglosiarik, batua eta zubereraren artean.

Jantzi hori izanez gero, zubiak sortu ditzakezu. Bestela ez. Adibidez, bertsolariek sortu dituztenak. Eredu malgu horiek eredu zurrunek ordezkatu dituzte; eredu zurrunek eskasia eta pobrezia adierazten dute, gainera. Eta, aldiz, eredu malguak aniztasuna sortzen du. “O esto o nada”rekin motibazioa apurtu egiten da.

Galdera: erabileran gazteak kezka iturri dira euskararen erabilera txikiagatik.

Txepetx: Erreleboa falta da ia gizarte-eremu guztietan. Zergatik ez da erreleboa ematen? Gaur egun ditugun informazioa transmititzeko mekanismoak (eskola, egunkariak, alderdi politikoak, …) XIX. mendean sortu zirenak dira, XIX. mendekoenak XXI. mendekoei emanak. Berandu helduko gara. Denbora azkartu egin da: informazioa eta lurraren narriadura. Bestearen lekuan jartzen garenean zaborra saltzen ari garela konturatzen gara. Gazteei galderak egin behar zaizkie: lehen galdera hauxe da: Zer amets duzue? Bigarrena: zure amets horretan denontzako tokirik ba al dago? Eta erantzuna baiezkoa baldin bada, hirugarren galdera: zein tresna behar duzue gugandik horretarako? Eta horietatik zein eman dezakegu guk erabaki.

Hizkuntzak gozamenerako balio behar du, bizirik egoteko plazerarekin lotuz, beraiekin eginez eta beraien beharretara egokituz. Prozesua gazteek beraiek egin behar dute, euren bizitzen protagonistak bihurtuz, geuk geureena izan ginen bezainbeste.

Galdera: Kontuan hartuta elebitasun orekatu betierekorik ez dela posible eta gaur egun etengabeko hizkuntza ukipenean bizi garela, nola antolatu lurraldeak (gune geografikoak), hizkuntzen funtzio-banaketa, pertsonen/hiztunen eskubideak eta hizkuntza gutxituen hegemonia-premia (hizkuntza minorizatuek aurrera egiteko nahitaezko arnasguneak behar baitituzte)? Adorez eta atseginez mintegiko oinarrizko printzipio hura (Lurralde bakoitzean hizkuntza bat, eta hizkuntza bat lurralde bakoitzean) posible al da gaur egungo globalizazio garaian?

Txepetx: Herri linguistikoak kokapen fisikoa behar du, baina ez da bere espazio bakarra. Espazio birtuala ere hizkuntza baten espazioa da. Euskararen funtzio guztiak euskaraz egin daitezke, gaur egun, Australian. Horrek garai bateko traba kendu behar digu, orain 30 urteko traba, hain zuzen ere. Immigrazioak sortzen duen beldurra gehiegizkoa da, beraz.

Ereduak kopiatu beharrean berezko modeloak bultzatu behar dira, geneukana, oinarrizkoa galdu gabe. Levanteko kostaldeko herri batzuetan hizkuntza anitz elkarbizi dira (ondo ezagutzen dudan batean, esaterako, 35 hizkuntza: Europako, Afrikako eta Asiakoak). Bizitzaren amaieran daudenek ez dute hizkuntza ikasten, beraien komunitatean bizi dira. Elebidunez –beraien bilobak, gehienetan- baliatzen dira beraien beharrak asetzeko. Haur horiek gutxienez hiru hizkuntza baliatzen dituzte. Hizkuntzen aldeko jarrera horrek duen abantaila ikusteak du eragin handiena immigrantearengan.

Krisia dela eta ez dela, gizarteko multzo askorengan joera ezkorra zabaldu da. Baina gauden egoera berri hau nik oso positibotzat jotzen dut: jadanik dagoen irtenbide bakarra denontzako izan behar delako.

Galdera: Hizkuntza ekologiaren eta hizkuntza aniztasunaren aldeko diskurtsoan, nola uztartzen dira hiztunen eskubideak eta hizkuntza gutxituen nagusitasun eskubidea edo hegemonia? Hau da, EHko enpresa batean hiztun gaztelaniadunak informazioa gaztelaniaz jasotzeko eta lana gaztelaniaz egiteko daukan eskubidea nola uztar daiteke enpresa horretan euskara hutsezko gune propioak eta esklusiboak izateko eskubidearekin?

Txepetx: Hori ulertzeko, eredu mental dikotomikotik (= “edo zu edo ni”) irtetea beste erremediorik ez dago, eta eredu mental integratuan sartzea (“zu eta ni”). Baina hori ez da normalean gertatzen, ez behintzat kontzientzia aldaketarik ez badago. Zehatz esatearren: ez da gertatzen bihotzaren eta buruaren arteko konexioa aktibatu ezean. “Gobernuari tiro bat jo eta iraultzari tiro bat jo” egin nahi den bitartean (mexikarrek dioten bezala), bateraezinak diren egoeretatik etekina atera nahi den bitartean ez dago irtenbiderik –esaterako, herritar partikularrari estortsio finantzarioa egin eta, gero, entitate finantzarioak berak porrot egiten duenean denon diruarekin onbideratu; kapitalistekin sozialista izan eta sozialistekin kapitalista, aberatsekin pobre eta pobreekin aberats, baserritarrarekin urbanita eta urbanitekin baserritar, indigenarekin mendebaldarra eta mendebaldarrekin indigena, ekoizleari produktua desbalorizatuz merke erosi eta erosleaz abusatuz garesti saldu, etab.– . Lixto bixkorren garaia amaitu da. Lurrak beste adimen bat behar du. Adimen ausarta eta bere buruarekin kontsekuentea. Horretan dagoeneko ez dago, ezin da egon, “salbuespen partikularrik edo nazionalik”.

Galdera: Kontuan hartuta elebitasun orekatu betierekorik ez dela posible eta gaur egun etengabeko hizkuntza ukipenean bizi garela, nola antolatu lurraldeak (gune geografikoak), hizkuntzen funtzio banaketa, pertsonen/hiztunen eskubideak eta hizkuntza gutxituen hegemonia premia (hizkuntza minorizatuek aurrera egiteko nahitaezko arnasguneak behar baitituzte)?

Txepetx: Laboreen legeek ez dute iraungitze datarik, baina elikagaiek bai. Ideia soziologikoek ere bai. Lege zientifikoek, ordea, ez. Nire teorian zati bat dago iraungitzen ez dena, ez delako soziologikoa, “hizkuntzaren aljebra” da. Baina beste zati bat bai, iraungitzen da, dagoeneko existitzen ez den gizarte bati aplikatzekoa zelako. Horregatik, orain dela 25 urte balio zuen orok gaur egun ez du balio. Gaur egun ez dago irtenbide partikular balekorik ez badu beste edozein pertsonarentzat edo naziorentzat balio. Edo, bestela esanda, hizkuntza funtzioen eskailera ezin da orekatu ezta maila bakar batean ere maila bat bera ere desorekatuta badago (eta maila horietako bat norbanakoa da, eta beste bat gizateria oro har). Hori azaltzeko hemen ez ditudan espazioa eta denbora behar ditut eta, horregatik, onena da nire maisu handi batek zioena esatea (nirea eta euskaldun entzutetsu askorena, Lizarraga, Axular, Orixe, Villasante, Iñaki Larrañaga…):

Entzuteko belarriak duenak, entzun beza” (Mt, 13,9)

Galdera: Adorez eta atseginez mintegiko oinarrizko printzipio hura (Lurralde bakoitzean hizkuntza bat, eta hizkuntza bat lurralde bakoitzean) posible al da gaur egungo globalizazio garaian?

Txepetx: Ez da jadanik posible eta ezta onuragarria ere.

Galdera: Hizkuntza ekologiaren diskurtsoa Euskal Herrian azken aldion modan dago hizkuntzaren aldeko erakundeen artean. Baina nago han ez dugula oso ondo ulertu zer dakarren diskurtso berri horrek. Ez dugula oso ondo ulertu zertan datzan. Hizkuntza aniztasuna bai, baina subsidiriatate printzipioa ez. Subisidiriatateak zerikusi du zeresanarekin zure ustez?

Txepetx: Nahiago dut diskurtso horren inguruan momentuz nire irizpiderik ez eman.

Galdera: Zein diskurtso erabiliko zenuke erdaldunekin? Autozentratzeko egitasmoek gero eta indar handiagoa dute gurean, baina aldi berean ez dakigu oso ondo zelan erakutsi gure burua euren aurrean.

Txepetx: Hori bera: “Besteak zuekin egitea nahi duzuen guzia, egizue zuek ere haiekin”(Mt 7,12). Printzipio horrek ez du iraungitze datarik. Eta norabide bikoitza dauka. Ez da soilik kristau zibilizazioaren printzipioa (bide batez esanda, legearen aurrean denok berdinak garela asmatu duena da eta, hortik, demokrazia, funtzionamendu politikorako bide gisa). Bizi legea den printzipioa da. Konfuzion ere formulatuta dago (Txina, K.a. 551-479), bere osotasunean, gainera: “Ez egin besteei zuri egiterik nahi ez duzuna eta ez egin zeure buruari besteei egingo ez zeniekeena”.