Matematikak eta elebidunak

Txillardegik aspaldi egin zuen soziolinguistika matematikoaren kontzeptuaren azalpena. Eta era horretan soziolinguistika matematikekin erlazionatu egin zuen. Ba, bide horretan Gorka Azkaratek ere egin du hausnarketa.

Ze hizkuntza erabiltzen dute Bilboko elebidunek haien artean? Ze proportziotan? Zergatik?

Matematika kontu txiki batzuk ezagututa hobeto ulertuko dugu Bilbon zergatik egiten den hain euskara gutxi.

Datu zehatzak jakitea zaila da baina batzuen ustez Bilbon oraindik hamarretik bederatzi ezin dira euskaraz mintzatu. Batzuk pixka bat ulertu, beste batzuk bapez…

Hainbeste urte euskara ikastetxeetan irakasten eta oraindik % 10 ozta-ozta elebidun.

Datu hori benetakoa izango balitz, kalean hamarretik batek euskaraz hitz egingo luke?

Ez.

Goian, ondo begiratuz gero, berriro ikus daiteke esan dugu % 10 elebidun dela Bilbon. Beraz, % 10 hori euskaraz zein gazteleraz egin dezake.

Eta badirudi gehienetan gaztelerara jotzen duela.

Zergatik?

· Bilbotar gehienei errazago egiten omen zaie gazteleraz egitea euskaraz baino.

· Euskara behartuta ikasi bazuten ere, eskolatik kanpo gaztelera nahiago…

Horrelako hamaika argudio asma ditzakegu. Batzuk egiazkoak, beste batzuk ez horrenbeste.

Azter dezagun kontua matematikaren ikuspegitik. Probabilitateen teoria.

Dado bat botaz gero, sei posibilitate dago: 1 ateratzea, 2 ateratzea, 3 ateratzea, 4 ateratzea, 5 ateratzea edo 6 ateratzea. Dadoa perfektua balitz, tranparik gabekoa, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea 1/6 litzateke. Beti. Berdin dio zer atera den lehenago, berriro botaz gero, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea 1/6 izango da beti.

Bi dadorekin, kontua konplikatzen da. Hogeita hamasei ondorio izan ditzake bi dado perfektu batera botatzeak:

1 - 1, 1 - 2, 1 - 3, 1 - 4, 1 - 5, 1 - 6

2 - 1, 2 - 2, 2 - 3, 2 - 4, 2 - 5, 2 - 6

…

5 - 1, 5 - 2, 5 - 3, 5 - 4, 5 - 5, 5 - 6

6 - 1, 6 - 2, 6 - 3, 6 - 4, 6 - 5, 6 - 6

Kontua ez dirudi oso konplikatua, baina zenbait kasinotan, esaterako, badakite jendea probabilitateak kalkulatzen oso txarra izaten dela eta probabilitate desberdina duten zenbaki batuketekin jokatzen dute, beti bere onerako.

Zazpi batuketa, esaterako: 1 - 6, 6 - 1, 2 - 5, 5 - 2, 3 - 4, 4 - 3, nahiko gertaerraza da: 6/36 = 1/6 (dado bakar batekin edozein zenbaki ateratzea bezain gertaerraza). Hamaika batuketa, ordea, askoz gertagaitzagoa da: 6 - 5, 5 - 6. Probabilitatea, beraz, 2/36 = 1/18. Nolabait esateko, hiru aldiz zailagoa da bi dado botata batuketa hamaika izatea zazpi izatea baino. Probabilitateak ondo ezagutzen dituen batek honako jokoa eskainiko balizu, “egin dezagun apustua, nahi duzun dirua jarri, nik berdin jarriko dut, zuri hamaika ateratzen bazaizu, jarritakoaren doblea emango dizut, nik zazpi ateraz gero, dirua niretzat…” Trileroen timoaren antzekoa…

Zertarako balio digu matematika honek euskararen erabilpenaren kontua ulertzeko?

Bilbon elebidun bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/10 bada, bikote elebidun bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/100 izango da. (Eta gogora dezagun hitz egiteko gutxienez bi lagun behar direla).

Hiru dadorekin hiruretan zenbaki berbera ateratzeko probabilitatea oso txikia da. Demagun sei, sei, sei ateratzeko probabilitatea kalkulatu nahi dugula 1/6 x 1/6 x 1/6 = 1/216 oso oker ez banago.

Zailagoa da ausaz Bilbon hiru lagun elebidun batera topatzea: 1/10 x 1/10 x 1/10 = 1/1.000. Hiru mila lagun, ausaz elkartuko bagenitu, demagun San Mamesen eta hirukoteka jartzeko esango bagenie, hirukote bakar batean egin lezakete euskaraz. Kontua laukoteekin eginez gero, probabilitatea 1/10.000raino jaitsiko litzateke. San Mames osoa bete beharko genuke laukote elebidun bakar bat ausaz topatzeko.

Hala eta guztiz ere, San Mamesen, euskara entzutea ez omen da horren zaila. Zegatik?

Bada hiztunak ez direlako ausaz elkartzen. Badirudi elebidunak haien artean elkartzeko joera daukatela. Batzuen ustez bere burua baztertzeko joera daukate haien euskal txoko edo euskal ghettoetan. Batzuk uste dute euskara oso gutxi entzuten dela euskaraz hitz egiten duten guztiak haien artean elkartu egiten direlako, talde itxietan…

Dena den, talde batean taldekide guztiak elebidun izateak ez du inondik inora euskararen erabilpena zertan ekarri behar.

Hori gerta dadin, taldeko elebidun guztiek ondo jakin behar dituzte bi hizkuntzak haietako bata edo bestea aukeratzeko. Eta bi hizkuntzekiko jarrera, antzekoa izango balitz?

Bi hizkuntzak maila berean jakinez gero, gure San Mameseko laukoteek, ausaz, zori hutsez, denbora erdia eskainiko liokete hizkuntza bakoitzari. Edo beti batea, edo beti bestean arituko litzateke. Horrela gertatuz gero, San Mamesen une jakin batean laukote batean euskara entzuteko probabilitatea erdira jaitsi beharko genuke: 1/20.000. Hogei mila laukoteetatik batean euskaraz arituko lirateke une jakin batean; laurogei lagun beharko genituzke elkartu, laukote batean ―une jakin batean― euskara entzuteko.

Ausazko goiko baldintzak beteko balira, elebakarrak dauden taldeetan, bikote, hirukote zein laukoteetan, beti gazteleraz egingo litzateke, ―elkar ulertzeko gogoa baldin balego, behintzat― gazteleraz egin beharko lukete, inor baztertu gabe. Talde elebidunetan, elebidun guztiak erabateko elebidunak balira, hau da bietan ondo moldatuko balira eta bi hizkuntzei denbora eta arreta berdina eskainiko baliete…

Laurogei biztanleetatik, laukoteka elkartuz gero, laukote bakar batean entzungo genuke euskaraz mintzatzen. Hirukote elebidunak topatzeko probabilitatea askoz handiagoa litzateke. Mila hirukotetatik batean hirurak elebidun. Bi hirukote bakoitzeko, batean euskara erabiltzen bada eta bestean gaztelera, laurogei mila lagun elkartuz gero, hirukoteka jarri eta berrogeik bakarrik egingo lukete euskaraz. Bikoteka jartzeko eskatuz gero, laurogei mila hiztunetatik, laurehunek erabiliko lukete hizkuntza gutxiagotua.

Matematika.

AZKEN GALDERAK. Zenbat bizilagun elkartu beharko genituzke ausaz, zori hutsez, goiko baldintza guztiei jarraiki, euskaraz hitz egiten duen boskote bat topatzeko? (Baldintzak: hamar pertsonetatik bakarra elebiduna. Elebidun guztiak erabateko gaitasuna bietan, orekatuak. Elebidun guztiek bi hizkuntzei arreta berbera…)