Azkonegiko eiheraren ataburua

Ekaitz Santazilia, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons.

Aurreko sarrera batean esan genuenez, ohikoa da ataburuetan inskripzioak aurkitzea, baina gutxi kausitzen ohi dira euskaraz. Erroten kasuan, baina, ohikoagoa zatekeen, Azkaingo eta Senpereko adibideek erakusten dutenez.

Ekaitz Santazilia, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons.

Honakoa Maulekoa da, Azkonegi eihera edo errotakoa. Oso ataburu polita da, polikromia apur bat atxiki duen ikonografia aberatsekoa. Euskarazko testua ere bereziki polita da, baina horretan sartu aitzin, eihera eraikiarazi zutenez mintza gaitezen. Ataburuak berak dakarrenez, hauek dira ora ordaindu zutenak:

IHS / PHI / LIP /PE / DE / BELA

ELI / ZA / BETH DE / BELA / SPECT / 1757

[IHS, Philippe de Bela]

(hainbat iturrik, Colasek barne, 1767ko data irakurri dute. ordurako Filipe hila zen, eta hala bada, hil ondoren eraikiko zuten errota. Ikus beherago)

Bela familia ezaguna da euskal letretan. Filiperen arbasoak, Jacques de Belak, Tablettes ezagunetan  galduak dauden euskal gramatika eta hiztegia txertatu zituen eta gainera euskal atsotitzak ere bildu zituen. Haren seme Athanase Belapeyrek Katexima Labürra idatzi zuen, Zuberoako euskaraz idatzitako lehen liburua. Ataburuko sinatzaile Filipe hau (1703-1765), haren lehengusu  Jean-Philippe de Bela, “Belako zalduna“-ren anaia da. Idazle eta militar oparoa izan zen zalduna, nahiz eta bere eskutik zuzenean ezer gutxi argitaratu. Besteak beste Histoire des Basques luze bat idatzi zuen, Pariseko Biblioteka Nazionalean gordea, eta bertan hiztegi bat jaso zuen, euskara (zuberera, lapurtera eta gipuzkera Larramendiren bidez) eta beste hizkuntzetako hitzak ordena alfabetikoan biltzen zituena. Hiztegi horretako Zubererazko eta frantsesezko hitzak Txomin Peillenek argitaratu zituen. Agian besterik ere egin zuen euskaraz edo euskarari buruz…

Errotako ataburura itzulita, goiko aldean, eskuinetara, eta aski higaturik, esaldi polit hau irakur daiteke:

HOVRIC GAVE · BI / HIRIC · ELLIRO EHO / HOVR · DENIAN · IRIN / HOBERIC · EZIN · ICATEN / AHAL[L] MUNDIAN

[Hurik gabe bihirik e(z) liro eho; hur denian irin hoberik ezin izaten ahal mündian]

(Gaur egun inskripzioa aski higatua dago, baina Baionako Euskal Museoan gordetzen den kopiak eta kopia egin zenean Colasek ateratako artikuluak (vide infra), testua argitzen lagundu digute)

Ezaugarrietan sakon sartu gabe, aipa dezagun *iron aditzaren forma (liro) erabilera potentzialean, ohikoa orain gutxi arte, edo forma mugagabea (hur denian), artikulurik gabea, zenbakaitza den izen sintagman. Aipagarria, bestalde, ahalerarako forma perifrastikoa (izan ahal).

Ez da oso erraza ataburua aurkitzea, errota aski ezkutatua baitago etxeen artean. Lextarreko plaza handitik herriko etxearen saihetsetik erreka zeharkatu eta ezker Victor Hugo karrika kausituko dugu. Hura kurritu Sohüta aldera, eta Beltzuntze etorbide bilakatuko da karrika hori bera bidegurutze batetik aurrera. Hura jarraitu eta gasolindegia pasata, eskuin aldean gora abiatzen den Arthez Lassalle karrika aurkituko dugu. Hori hartu bhar dugu 100 bat metroz eta ezkerretara sartzen den irteerarik gabeko karrikatxoa hartuko dugu. Hor dago errota, Arthez Lasalle karrikaren 11.ean, eskuin aldean. Ataburua ikusteko etxearen aurreko eremuan sartu behar dugu.

Informazio gehiago:

• Linteaux de France
• Moulin Asconeguy
• Ikerzaleak
• Colas, Louis, 1926. “Deux inscriptions relatives à la famille Bela” Bulletin du Musée Basque 3:1-2. 12-19.