Thanksgiving-Part 1

Thanksgiving... Thanks? Giving?

Egun batzuetan abandonatu xamar eduki dot bloga, tartean pilatu zaizkidan beste zeregin batzuk direla eta. Baina gaur, lagunok, ez diot loari denborarik ostu behar nire ataltxoa idazteko, ez dut ezkutuka eta orduko mila kilometroko abiaduran idatzi behar lantokitik (bai, aitortu behar dut, horrela egin dut batzuetan...). Zergatik? Ahhhh, gaur jaieguna dudalako, bai, ostegun buruzurian etxean nago, goxo, kanpoan dabilen haize hotz eta petralaren atzaparretatik babestuta, berotan, musika atsegina lagun.

Izan ere, irakurle fidelok, batzuk konturatuko zinetenez, gaur Thanksgiving eguna da Amerikako Estatu Batuetan, Eskerrak Emateko Eguna, egun hori zeinetan milaka eta milaka pabo errugabe sakrifikatuak izango diren sarraski errukibako baten milioika familia estatubatuarren tripak betetzeko.

La Casa de la Praderarekin hazi ginenok ondo ezaguna dugu izena: El Dia de Accion de Gracias (barkatu azentu eza, baina hemen teklatuaren hizkuntza aldatu beharko nuke eta nagi handia ematen dit). Gogora datozkigu familia harmoniotsuak mahai baten inguruan jesarrita (batzuetan txiro eta apal, baina ez horregatik familiatetasun gutxiagokoak), guk mesfidantzaz begiratzen genien gauza batzuk jateteko prest (pastel de carne, galletas de gengibre...), eta, guztien erdian, maiestate kulinarioz betea, Indioilarra, The Turkey, okaran edo mahaspasez dotoretuta, eta, egia esan behar badogu, oso itxura onean, labean ondo gorritu ondoren.

Baina, nondik eta nora eskerrak emateko tema hori familia amerikarretan, eta, bide batez, nori eman eskerrak?

Bigarren galdera erantzuten errazagoa da lehenengoa baino, eta hori La Casa de la Pradera bezalako saio didaktikoei esker. Izan ere, asko sakondu barik, berehala ikusten genuen (euren) Jainkoari zebiltzala eskerrak ematen, antza mesede handi bat egin zielako-edo. Horraino gauza ez da oso harrigarria: kultura guztietan ematen zaizkie eskerrak jainko-jainkosei, pozik egon daitezen eta ondo portatzen jarrai dezaten. Baina mesedearen xehetasunak jakiteak ematen digu informazioa gizarte bakoitzari buruz, eta hemen dator Thanksgiving-en interes handiena. Ikusi, ikusi...

Lehen Thanksgiving-a

Honela dio tradizioak:

1620an Mayflower izeneko barku batean lehenengo kolonoak heldu ziren Estatu Batuetako ekialdeko kostara, Plymouth Harbor izena hartuko zuen lekura. Aintzindari horiek, “erromesak”, The Pilgrims, Britaina Handitik zetozen, ihesean, pertsegituak baitziren euren sineste erlijiosoengatik. Heldu zirenean abendua zen, negu gorria. Han ez zen jende asko bizi (bertako jatorrizko biztanleak, indioak, hortik zebiltzan, bai, baina lau katu, eta gainera ez zeukaten herririk, ze, ibiltariak zirenez, beti zebiltzan zaldi gainean hara eta hona). Baso eta sastraka itxia zen dena, landu eta zibilizatu gabeko lurraldea. Erromesak ez zeuden prest negu gogor hartarako, eta arazo handitan ikusi zuten euren burua. Baina hara non bihotz oneko indiobatzuek janaria eman zieten eta lurra prestatzen eta artoa lantzen erakutsi zieten (batez ere Squanto izeneko indio azkar batek, ingelesez zekienak). Euren lehenego uzta batu zutenean, erromesek lagun indioak gonbidatu zituzten afaltzera, eta horrela ospatu zuten Eskerrak Emateko Eguna lehen aldiz. Zenbait iturrik xehetasun gehiago ematen dituzte afari hartaz: “Kalabaza, indioilarra eta artoa jan zuten. Indioek ez zuten ordura arte halako oturuntzarik ikusi!”. Egun handi hura gogorarazten duten ohiko postaltxoetan erromesak hotzari aurre egiteko ondo-ondo jantzita ageri dira, alboan indio erdi bilutsi eta irribarretsuak dauzkatela.

Erromesek Mayflower Compact izeneko legea ere idatzi zuten, estatubatuar gehienen ustetan gaur egungo Konstituzioaren lehen aintzindaria dena. Horra hor demokraziaren sorrera mundu modernoan.

Honaino tradizioa.

Mmmm, baina, itxaron. Ez zaizue kontu guztia arraro xamar egiten? Adibidez, erromesak (the pilgrims) heldu zirenean han ia inor bizi ez bazen eta jatorrizko amerikarrak ibiltariak baziren... zelan irakatsi zieten ba lurra lantzen? Zelan zekien Squantok ingelesez? Zelan da posible indioek sekula halako oturuntzarik ez ikusi izana, hor aipatzen diren janari guztiak amerikarrak badira? Zergatik izango ziren indioak bero azaro aldean? Edo, hotz baldin baziren, zergatik ez zitzaien okurritu mantatxo bat edo larruren bat janztea? Eta, azkenik, zergatik arraio eman zizkieten (eta dizkiete) eskerrak erromesek eta euren ondorengoek Jainkoari, indioei eman beharrean?

Egon, egon, egon... Hemen daukaguna Hastapen Mito bat da, a myth of the origins, hau da, talde baten sorrera azaltzen duen ipuin bat, herri horren historia eta jokabidea justifikatzeko helburua duena, eta, indefektiblementean, herri hori munduko onena dela adierazten duena. Hau guztia ez zait niri bururatu, jakina. Bueno, gaiztotasuna bai, gaiztotasuna berezkoa dut, eta horregatik erosi nuen liburu bat, ni bezalako pertsona gaiztoei oso interesgarria irudituko zaiena: Lies My History Teacher Told Me, James L. Loewen izeneko ikertzaile batek idatzia. Liburu horretako 3. atalak honela du izena: “The truth about the first Thanksgiving”. Atala oso mamitsua eta ondo dokumentatua da, baina, gehiegi ez luzatzeko, Loewen-ek azpimarratzen dituen puntu nagusiak laburbilduko ditut.

The American Myth of Origins

1. Is there anybody home?

Mito honetan 1620 aipatzen da Amerikaren sorrera mitikoaren data moduan. Horrek ezabatu egiten ditu kolpe batez erromesen etorreraren aurreko biztanleen presentzia:

• jatorrizko amerikarrak (indioak), esan beharrik ez

• espainolak eta espainolek ekarritakoak: 1526an espainiarrak Hego Karolinara joan ziren, eta esklabu afrikarrak eroan zituzten eurekin. Ez ei ziren ondo moldatu bertan eta joan egin ziren, esklabuak bertan abandonatuta. Beraz, Hego Karolinan harrez geroztik egon dira afrikarrak.

• 1565ean espainiarrek Floridara joandako frantses protestanteak masakratu zituzten eta eurak ezarri ziren bertan.

• Ah, baina ez ditzagun ahaztu beste “espainiar” batzuk: Isabel eta Fernandok botatako juduetako batzuk New Mexicon ezarri baitziren hamaseigarren mendearen bukaeran.

• Holandesak 1614tik bizi ziren Albanyn

• Ingelesak eurak ziren helduak Estatu Batuetara 1620 baino lehen. Izan ere, The London Companyk kolonoak bidaliak zituen 1607an Jamestownera, Virginiara.

Hara, badirudi koadrillatxoa zegoela Ipar Amerikan erromesak heldu baino lehen, ezta? Hala ere, presentzia hauek ez dira politak, ez dira biribilak, desitxuratu egiten dute Thanksgiving-en mitoa. Izurriteek bezalaxe.

1. Izurriteak.

Loewen luze eta zabal mintzatzen da izurriteez, europar eta afrikarrek ekarri eta Amerikako jatorrizko biztanleak ea desagertarazteraino zigortu zituzten eritasun ugariez. Autoreak dio Colon heldu aurretik Ameriketako jendeak oso osasun ona zeukala. Hasteko, lehen migrazio handietan Amerikara heldutako gizakiak oso leku hotzetatik pasatu behar izan ziren bertara iristeko, eta mikrobio eta parasito asko bidaia gogor horretan hil ziren; bestetik, Europan gaixotasunetako asko behi, txerri, ardi, ahuntz eta oiloek zabaltzen zituzten, eta halakorik ez zegoen Amerikan Colon heldu aurretik. Gainera, biztanleen dentsitatea txikiagoa zen Amerikan, eta horrek oztopatu egiten du gaixotasunen hedapena. Horri gehitu behar zaio Londres edo Kairo bezalako hirietan kaleetan biltzen ziren zikinkeria pilen modukorik (hondakin guztiak agerian kaletik) ez zegoela Amerikan. Gainera, Amerikako jatorrizko biztanleek oinarrizko higiene ohitura batzuk zituzten, eta Europan bainua arriskutsutzat jotzen zen osasunerako, eta oso gutxitan eranzten ziren guztiz, lotsa gutxikotzat hartzen zutelako. Feenie Ziner, Squanto-ren biografoak, dio Squanto saiatu zela erromesei bainua hartzen erakusten, baina ez zuela lortu. Osasun sendo hau indioen galbidea izan zen, armarik gabe baitzeuden gainera zetorkien eraso biologikorako.

1617an, erromesak heldu baino hiru urte lehenago, gaixotasunen bidezko akabatze prozesu hau hasi zen New Englandeko hegoaldean (frantsesak eta ingelesak hamarkadak zeramatzaten Massachussetseko kostan arrantzan). Hiru urtean New Englandeko kostako jatorrizko biztanleen %90-96 hilak ziren, ezabatuak. Gorpuak hainbesteko kopurutan pilatzen hasi ziren, non jendea ihes egiten hasi zen bere herrietatik, hilotzak ageriak utzita, gaixotasunak areago zabalduz. 1634an Massachussetts Bay Colonyko gobernadoreak karta batean esan zion lagun bati Jainkoak bidalitako nafarreriak akabatuak zituela 300 miliako espazioan bizi ziren ia indio guztiak, eta, beraz, Jainkoak eskubidea emana ziela lur horren gainetik.

Indio askok pentsatu zuten euren jainko-jainkosek abandonatu egin zituztela, eta Cherokee-en apaizek apurtu egin zituzten euren objektu sakratuak. Kontuan izan behar da europarrak ere gaixotu arren, ez ziren hiltzen, edo ez masan, indioak bezala. Indioak ere Jainkoaren eskua ikusten hasi ziren kontu horretan. Askok alkoholera jo zuten, kristautu egin ziren edo euren burua hil. Azken batez, gauza bera gertatu zen Europan izurrite beltzarekin XIV. mendean. Jendeak uste zuen munduaren akabera zela. Indioek gauza bera pentsatu zuten, baina, zoritxarrez eurentzat, asmatu egin zuten.

Loewen-ek dionez, XVII. mendeko epidemia hauek gertaera geopolitikorik handiena dira Amerikaren historian. Ondorioz, britainiarrak, New Englanden eman zituzten lehen berrogeita hamar urteetan, ez zuten erresistentziarik aurkitu indioen aldetik. Tribu haiek apur bat sendotzen hasi zirenerako, beranduegi zen kanpotarrak bidaltzeko.

Thanksgiving-eko mitoak jende primitibotzat aurkezten ditu indioak, baina, Karen Kupperman historialariak dioenez, “Amerikako ekialdeko kostako indioen teknologia eta kultura ingelesenekin ederto lehiatzeko modukoak ziren (...) Galde egin diezaiokegu geure buruari zein izango ote zen lehia horren emaitza, baldin eta Europako gaixotasunek halako sarraskia egin izan ez balute Amerikako biztanleen artean”. 1520tik 1918ra bitartean 93 epidemiak eraso zieten jatorrizko amerikarrei.

Luzaro zabaldu izan da, testuliburuen bidez etab. ,Ipar Amerikan oso jende gutxi bizi zela, berez, erromesak heldu zirenean, eta hori ere Jainkoaren mesedea izan zela:

...so sparsely peopled by Indians that they were able either to be eliminated or shouldered aside

dio The American Pageant izeneko eskolako testuliburu batek. Gaur egungo azken kalkuluen arabera, berriz, hamar milioitik hogei miloi lagun bitartera bizi ziren Kanadan eta Estatu Batuetan Colon heldu zenerako.

Loewen garratz kexatzen da gaur egungo eskola liburuetan izurriteen xehetasun txiki hori gehienetan aipatu ere egiten ez delako, nahiz eta garai kolonialetatik mundu guztia jakitun egon. Ingalaterrako James erregeari pietate kristauaz errementatzen zitzaion bihotza eskerrak ematean

to Almighty God in his great goodness and bouty towards us, for sending this wonderful plague among the salvages (sic)

Argi dago, beraz, oso aspalditik hasi zirela batzuk eskerrak ematen, eta ez, justuan, adiskidantza, demokrazia eta indioilarra konpartitzearen pozagatik... Mamitsua da oso Thanksgivingen kontu hau ba... Eta, bitartean, zer gertatzen zen erromesekin? Oh, baina eguzki izpi bat ikusten dut laino artetik sartzen eta bat-batean luze-luze haren azpian etzateko gogo izugarria etorri zait. Barkatu, baina ezin diot eutsi. Bihar arte itxaron beharko du erromesen kontuak. Bai, asmatu duzue: now I am going to bask lazily in the sun...