MALCOLM X: botoa edo bala (1)

Malcolm X-ek 1925ean Ohion emandako hitzaldia,  hil baino urtebete eskas lehenago.

Moderatzaile jauna, Anaia Lomax, neba-arrebok, lagunok eta etsaiok: ezin dut sinetsi hemen zaudeten guztiok nire lagunak zaretenik, eta ez dut inor bazterrean utzi gura. Galdera, nik ulertzen dudanaren arabera, hauxe da: "Beltzen matxinada: hemendik nora?" edo "Eta orain, zer?" Nire uste apalean hemendik aurrerakoa edo botoa edo bala izango da.

Botoa edo bala esateak zer esan nahi duen azaltzen saiatu aurretik gauza bat argitu gura nuke neure buruaz: musulmana naiz oraindik ere; islama da oraindik nire erlijioa. Hori da nire sinestea. Adam Clayton Powell apaiza den bezala eta New Yorkeko Abyssinian Baptist Churcheko burua, baina aldi berean parte hartzen duen herri honetako beltzentzat eskubideak lortzeko borroka politikoan; eta Martin Luther King doktorea kristau apaiza den bezala han behean, Georgiako Atlantan, eta herri honetako beltzen eskubide zibilen alde borrokatzen duen beste erakunde bateko burua ere bai aldi berean; eta Aita Galamison bezalaxe -uste dut haren entzutea izango duzuela- bera ere New Yorkeko apaiza, eskoletako boikotetan guztiz sartuta egon dena hezkuntzako segregazioarekin amaitzeko; bada, ni ere apaiza naiz, ez apaiz kristaua, musulmana baino; eta nire sinestea da ekintza behar dela fronte guztietan eta behar diren baliabide guztiekin.

Oraindik ere musulmana banaiz ere, gaur ez naiz etorri nire erlijioaz berba egitera. Ez naiz etorri zuek erlijioz aldaraztera. Ez naiz etorri bat ez gatozen ezertaz argudiatu edo hitz egitera, badelako sasoia gure arteko desadostasunak alde batera utzi eta konturatzeko hobe dugula lehendabizi ikustea arazo bera dugula, gu guztion arazo bat, eta arazo horregatik gorriak ikusiko dituzuela, baptistak izan, nahiz metodistak, musulmanak edo nazionalistak. Ikasiak izan, nahiz eskolatu gabeak izan, boulevardean bizi nahiz kaleko zuloan bizi, gorriak ikusiko dituzue nik legetxe. Barku berean gaude guztiok eta gorriak ikusiko ditugu guztiok gizon berbera dela eta. Eta suertatzen da gizona zuria dela. Hemen, herrialde honetan guk guztiok pairatu dugu zapalkuntza politikoa gizon zuriaren eskutik, esplotazio ekonomikoa gizon zuriaren eskutik, degradazio soziala gizon zuriaren eskutik.

Orain: horrek ez du esan gura zurien kontrakoak garenik. Baina esan gura du esplotazioaren kontrakoak garela, degradazioaren kontrakoak garela, zapalkuntzaren kontrakoak garela. Eta gizon zuriak nahi ez badu bere kontrakoak izan gaitezen, utzi diezaiola gu zapaldu eta esplotatu eta degradatzeari. Kristauak nahiz musulmanak nahiz nazionalistak edo agnostikoak edo ateoak izan, lehendabizi gure desadostasunak ahazten ikasi behar dugu. Desadostasunik badugu, eduki ditzagun armairuan; jende aurrera azaltzen garenean, ez dezagun eztabaidarik izan harik eta gizon horrekiko eztabaida amaituta izan arte. Kennedy presidentea zena gai izan bazen Khrushchevekin bildu eta garia trukatzeko, gu duda barik gauza gehiagok batzen gaituzte Kennedy eta Khrushchev baino.

Arin baino arinago ezer egiten ez badugu, uste dut onartu beharko duzuela behartuta egongo garela edo botoa edo bala erabiltzera. 1964 honetan bata edo bestea da. Ez da denbora amaitzear dagoela: amaitu egin da!

Mila bederatziehun eta hirurogeita laugarren urte hau pil-pilean dago, Amerikak inoiz ikusi ez duen moduan. Irakiten, sekula ez bezala. Zergatik? Politika urtea ere badugu. Urte honetan politikari guztiak itzuliko dira Komunitate Beltza deritzonera euren koplekin boto batzuk ateratzera zuei eta niri. Urte honetan politikari zuri xuri horiek itzuliko dira zuen eta nire komunitatera euren gezurrezko aginduekin, gure esperantza elikatzera gero huts egiteko, euren amarru eta traizioekin, betetzeko asmorik ez duten euren agindu faltsuekin. Eta gure egonez horiek elikatzen dituzten neurrian, gauza bakarra ekar dezake horrek: eztanda; eta orain, gaur egun Amerikan, badugu -eta barkatu, Anaia Lomax- beste masaila jartzen jarraitzeko asmorik ez duen beltz mota bat.

Ez utzi inori esaten irabazteko aukerarik ez dagoenik. Armadara deitzen badizuete, Koreara bidaliko zaituzte eta 800 milioi txinatarri aurre egitera behartuko zaituzte. Ausartak izan bazaitezkete han, hementxe ere izan zaitezkete ausartak. Hemengo oztopoak ez dira hangoak baino handiagoak. Eta hemen egiten baduzue borroka, behintzat jakingo duzue zergatarako zaudeten borrokan.

Ez naiz politikaria, ezta politika ikaslea ere; izatez, ez naiz ezer askoren ikaslea. Ez naiz demokrata. Ez naiz errepublikanoa, eta amerikartzat ere ez daukat neure burua. Zuek eta ni amerikarrak bagina, akabo arazoa. Barkutik jaitsi berriko arraxista horiek amerikarrak dira segituan; poloniarrak amerikarrak dira segituan; errefuxiatu italiarrak amerikarrak dira segituan. Europatik ateratako guztia, begi urdineko edozein gauza, amerikarra da segituan. Eta zuek eta ni, hainbeste denbora emanda hemen, eta oraindik ez gara amerikarrak.

Hara, niri ez zait gustatzen neure burua engainatzea. Ez naiz jesarriko zurekin mahaian, zu jaten ikusi nik platera hutsik daukadala, eta esan bazkaldu egin dugula. Mahaian jesartzeak ez zaitu bazkari kide egiten, non-eta ez duzun platerkada horretatik zerbait jaten. Amerikan egoteak ez zaitu amerikar egiten. Amerikan jaioa izateak ez zaitu amerikar egiten. Zera, hemen jaiotzeagatik amerikarra bazinete, ez genuke legerik behar izango; ez zen Konstituzioa aldatu behar izango; oraintxe bertan ez zenukete izango eskubide zibilen legearen blokeoa Washington DCn. Ez dute eskubide zibilen legerik onartu behar poloniar bat amerikar bihurtzeko.

Ez, ez naiz amerikarra. Amerikartasunaren biktima diren 22 milioi pertsona beltzetako bat naiz. Demokraziaren biktima diren 22 milioi pertsona beltzetako bat, hipokresia mozorrotua besterik ez den horren biktimetako bat. Beraz, ez nago hemen amerikar bezala zuen aurrean hitz egiten, edo abertzale bezala, edo bandera musukatzaile bezala, edo bandera astintzaile bezala. Ez, ez. Sistema amerikar honen biktima bezala nago berbetan. Eta biktimaren begiekin ikusten dut Amerika. Ez dut amets amerikarrik ikusten; ametsgaizto amerikarra ikusten dut.

Hogeita bi milioi biktima hauek itzartzen hasi dira. Begiak zabaltzen hasi dira. Hasi dira ikusten lehen begi aurrean eduki besterik egiten ez zutena. Politikoki helduak izaten hasi dira. Ohartzen hasi dira joera politiko berriak daudela kosta batetik bestera. Joera politiko berri hauek ikustearekin batera, ikusi dute hauteskundeak dauden bakoitzean emaitzak hain direla estuak non botoak berriro zenbatu behar diren. Massachussettsen berriro zenbatu behar izan zituzten jakiteko gobernadorea nor izango zen, hain izan ziren estuak emaitzak. Gauza bera gertatu zen Rhode Island-en, Minessotan, eta beste toki askotan. Eta gauza bera Kennedy eta Nixonekin presidenterako aurkeztu zirenean. Hain izan ziren estuak emaitzak, botoak berriro zenbatu behar izan zituztela. Bueno, zer esan gura du horrek? Esan gura du zuriak oso berdinduta daudenean eta beltzek boto multzo bat daukatenean, beltzon esku dagoela erabakitzea nor jesarriko den Etxe Zurian eta nor joango den txakurraren txabolara. Gizon beltzaren botoak ipini zuen oraingo gobernua Washington DCn. Zuen botoak, zuen boto lerdoak, zuen boto ezjakinak, zuen boto alferrikalduak jarri zuen Washington DCn gobernu bat, egoki ikusi duena pentsa litezkeen lege guztiak onartzea eta zuek azkenerako uztea, eta gero gainera blokeatzea. Eta zuen eta nire liderrek ausardia dute harat-honat txaloka ibiltzeko esaten zenbat aurreratzen ari garen. Eta zelako presidente ona daukagun. Texasen ona ez bazen, ezin daiteke ona izan Washington DCn. Texas lintxamendu estatua delako. Mississippiren oihal berekoa da, ez besterik; Texasen Texaseko azentuaz lintxatzen zaituzte, eta Mississippin Mississippiko azentuaz lintxatzen zaituzte, hori guztia. Eta lider beltz hauek ausardia dute Etxe Zurira joateko texastar batekin kafea hartzera, harropoltsa hegoaldetar horrekin -hori baino ez da eta- eta gero hona etorri zuei eta niri esatera guretzako hobea izango dela, ze, hegoaldekoa denez, hobeto daki hegoaldetarrekin zelan tratatu. Ze motatako logika da hori? Izan dadila Eastland presidente, bera ere hegoaldekoa da eta. Hobeto jakingo luke haiekin zelan tratatu Johnson horrek baino.

Oraingo administrazioan Ordezkarien Etxean 257 demokrata daude eta bakarrik 177 errepublikano. Etxeko botoen bi herenen kontrola dute. Zergatik ezin dute onartu zuei eta niri lagunduko digun legeren bat? Senatuan 67 senatari Alderdi Demokratakoak dira. Errepublikanoak, 33 baino ez. Ene, demokratek poltsikoan daukate gobernua, eta zuek sartu zenioten. Eta zer eman dizuete ordainetan? Lau urte gobernuan eta oraintxe hasi dira eskubide zibilen inguruko legeren batez hitz egiten. Orain, gainerako guztia amaitu dutenean, paretik kendu dutenean, orain jesarriko dira eta uda guztia emango dute zuekin jolasean: filibustero deitzen dioten betiko gezur jolas erraldoia. Horiek konpontxo eginda daude. Burutik pasatu ere ez dakizuela egin konpontxo eginda ez daudela, ze eskubide zibilen blokeoan buru dabilena Richard Russel izeneko Georgiako gizon bat da. Johnson presidente egin zenean Washington DCra heltzean eskatu zuen lehen gizona "Dicky" izan zen: Dicky, ikusi ze laguntxoak diren. Horixe da bere mutila, bere konpai, bere aixkidea. Baina jokoa betiko gezur joko zaharra da. Batek sinestarazten dizu zure alde dabilela eta amainatuta dauka jokoa; bitartean, bestea hain dago sutsu zure kontra, non promesik bete ere ez duen egin behar.

Beraz, 1964 honetan badugu garaia esnatzeko. Eta ikusten dituzuenean hurbiltzen halako konspirazioekin, jakin dezatela begiak zabalik dituzuela. Eta ezagutu zaitzatela: hori ere argi eta garbi. Botoa edo bala izan behar da. Botoa edo bala. Halako adierazpide bat erabiltzearen beldur bazarete, beste herrialde batera joan beharko zinatekete; kotoi zelaietara itzuli beharko zinatekete; kalezulora itzuli beharko zinatekete. Beltzen boto guztiak lortzen dituzte eta gero beltzek ez dute ezer jasotzen ordainetan. Washingtonera joan zirenean egin zuten guztia izan zen beltz potolo batzuei lanpostu potolo batzuk ematea. Beltz potolo horiek ez zuten lanpostu potolorik behar, bazuten lanposturik. Hori kamuflajea da, hori amarrua da, hori azpikeria da, hori aurpegia garbitzea da. Ez ditut demokratak larrutu nahi errepublikanoen alde jartzeko. Laster batean noa beste horiekin. Baina egia da: zuek demokratak aurrena jarri eta eurek zuek, berriz, azkena.

Begiratu kontuari den bezala. Zein aitzakia daukate, Kongresua eta Senatua kontrolpean izanda? Zein aitzakia ematen dute zuek eta nik galdetzen diegunean "Aizue, zer egingo duzue zuen aginduak betetzeko?" Dixiekratei botatzen diete errua. Zer da dixiekrata? Demokrata bat. Dixiekrata demokrata mozorrotua besterik ez da. Demokraten buru ofiziala dixiekraten burua ere bada, dixiekratak alderdi demokrataren partea direlako. Demokratek ez dituzte egundo bota dixiekratak alderditik. Dixiekratek alde egin zuten behin, baina ez zituzten demokratek kanporatu. Pentsa ezazue, hegoaldeko segregazionista narrasti horiek txikitu zituzten iparraldeko demokratak. Baina iparraldeko demokratek ez dituzte inoiz dixiekratak txikitu. Ez: begiratu kontuari den moduan. Gezur joko batean dabiltza, gezur joko politikoa, eta zuek eta ni erdian gaude. Sasoia dugu, zuek eta nik, esnatzeko, gauzari den moduan begiratzen hasi eta den moduan ulertzen saiatzeko; eta orduan den moduan ekin ahal izango diogu.

Washington DCko dixiekratek gobernuko batzorde giltzarriak kontrolatzen dituzte. Dixiekratek batzorde horiek kontrolatzeko arrazoi bakarra da lehentasuna dutela. Lehentasuna izateko arrazoi bakarra da beltzek botorik eman ezin duten estatuetakoak direla. Gobernu hau demokrazian oinarrituta ere ez dago. Gobernu hau ez dago osatuta herriaren ordezkariekin. Hegoaldeko jendearen erdiek ezin dute botorik eman ere. Eastland Washingtonera ere ezin daiteke joan. Giltzarrizko leku horiek betetzen dituzten senatari eta kongresisten erdiak modu ilegalean daude hor, Konstituzioaren kontra daude hor.

Joan den astean, ostegunean zortzi, Washington DCn izan nintzen eztabaidatzen ari zirenean ea utziko zuten legea bozketara ekartzen ala ez. Eta Senatua batzen den aretoaren atzeko gelan Estatu Batuetako mapa erraldoi bat dago, eta mapa horretan markatuta daude beltzak zein lekutan dauden herrialde osoan zehar. Eta erakusten du hegoaldeko estatuak direla, hots, beltz gehien dauzkaten estatuak, senatari eta kongresistak dauzkatenak blokeoa egiten eta beste era guztietako amarruak erabiltzen beltzek botorik eman ezinik jarraitzeko. Negargarria da. Baina orain ez da guretzat negargarria; gizon zuriarentzat da negargarria, ze hemendik gutxira, beltza esnatuxeago dagoenean eta zein atekatan dagoen ikusten duenean, ikusten duenean zein zulotan dagoen, zein jokotan dagoen sartuta ikusten duenean, orduan beltzak beste taktika bat asmatuko du.

Senatari eta kongresista hauek apurtzen ari dira estatu edo konderri jakin horretako jendeari botoa emateko eskubidea bermatzen dioten Konstituzioaren emendakinak. Eta Konstituzioak badu bere baitan behar den tresneria estatu bateko ordezkaria kanporatzeko estatu horretako jendearen boto eskubidea zapaltzen ari denean. Lege berririk ere ez da behar. Oraintxe bertan pertsona bat baldin badago Kongresuan botoa emateko eskubidea zapalduta daukan estatu edo barruti batekoa, pertsona hori bota egin beharko lukete Kongresutik. Eta pertsona hori botata, oztopo bat kenduko genuke herri honetan benetako lege esanguratsurik ezartzeko bidean. Izan ere, horiek bota arren, ez da lege berririk behar, zeren pertsona horiek beltzak gehiengoa -eta ez gutxiengoa- diren konderri edo barrutietako ordezkari beltzek ordezkatuko lituzkete.

Hegoaldeko estatu hauetako gizon beltzak botoa emateko eskubide guztiak izango balitu, Washington DCko giltzarrizko dixiekratek, esan nahi baita, Washington DCko giltzarrizko demokratek, boterea galduko lukete. Utziko lioke alderdi politiko indartsua izateari. Ikusten duzuenean zenbateko boterea galduko lukeen Alderdi Demokratak dixiekraten hegala edo adarra edo elementua galduko balu, ohartuko zarete zelan demokraten interesen kontra doan beltzei botorako eskubidea ematea demokratak Gerra Zibiletik hona jaun eta jabe izan diren estatuetan. Ezin zara alderdi horretako kidea izan hori aztertu barik.

Berriz diot: ez naiz demokraten kontrakoa, ez naiz errepublikanoen kontrakoa, ez naiz ezeren kontrakoa. Euren zintzotasunaz zalantza egiten besterik ez nabil, eta gure jendearekin erabili duten estrategiaz, aginduak egin dizkiotenean inoiz betetzeko asmorik izan gabe. Demokratak boterean mantentzea dixiekratak boterean mantentzea da. Ez dut uste Anaia Lomax zintzoak ukatuko duenik. Demokratentzako botoa dixiekratentzako botoa da. Horregatik orain, 1964 honetan, bada garaia zuek eta ni politikoki helduagoak izan gaitezen eta ohar gaitezen zertarako den botoa; eta botoa ematen ez badugu, helduko gara egoera batera non bala bota beharko dugun. Botoa edo bala da aukera.

Iparraldean beste era batera egiten dute. Hor gerrymander1 izeneko sistema daukate, auskalo ze izen den hori. Esan nahi du beltzen asko biltzen direnean eremu batean eta botere politiko handiegia hartzen hasten direnean han datorrela gizon zuria barrutien arteko lerroak aldatzera. Agian esango duzue: "zergatik jarraitzen duzu esaten gizon zuria?" Gizon zuriak egiten duelako. Egundo ez dut beltzik ikusi lerrorik aldatzen. Lerroetara hurbiltzen ere ez diote uzten eta. Gizon zuriak egiten du hori. Eta normalean gizon zuria da irribarre gehien egiten dizuna, eta tapa-tapa egiten dizuna lepoan, eta zure adiskidea omen dena. Adiskidetsua izan daiteke, baina ez da zure adiskidea.

Beraz, funtsean hauxe sartu nahi dizuet buruan: zuek eta nik Amerikan aurrez aurre daukaguna ez da segregazionisten konspirazio bat; gobernuaren konspirazioa da. Filibustero lanetan dabiltzan guztiak senatariak dira, beraz gobernua. Washington DCn trikimailutan dabiltzan guztiak kongresistak dira, beraz gobernua. Zuen bidean oztopoak jartzen dabiltzan guztien artetik ez dago inor gobernukoa ez denik. Beragatik borroka egin eta hiltzera atzerrira bidaltzen zaituzten gobernu horixe dabil konspiratzen zuei botorako eskubidea ez emateko, aukera ekonomikoak ukatzeko, etxebizitza itxurazkorik izaten ez uzteko, behar den moduko hezkuntza ukatzeko. Ez da enpresaburuengana jo behar ere; gobernua bera da, Amerikako gobernua, herri honetan beltzek pairatzen duten zapalkuntzaren eta esplotazioaren eta degradazioaren erantzule. Eta aurpegiratu egin beharko zeniokete. Gobernu honek huts egin dio Beltzari. Ustezko demokrazia honek huts egin dio Beltzari. Eta liberal zuri horiek guztiek huts egin diote, duda barik, Beltzari.

Beraz, nora goaz hemendik? Hasteko, lagunak behar ditugu. Aliatu berriak behar ditugu. Eskubide zibilen borroka osoak interpretazio berria behar du, interpretazio zabalagoa. Beste ikuspegi batetik begiratu behar diogu eskubide zibilen kontuari: barrutik eta kanpotik. Nazionalismo beltzaren filosofia aldarrikatzen dugunok eskubide zibilen borrokan parte hartzeko modu bakarra borroka horri interpretazio berria ematea da. Interpretazio zaharrak ez gintuen kontuan hartu. Kanpoan utzi gintuen. Beraz, modu berrian interpretatuko dugu eskubide zibilen borroka, barruan sartzen eta bertan parte hartzen utziko digun moduan. Eta duda-mudatan eta oin punttetan eta epelkerietan ibili diren odolbako horiei dagokienez, ez daukagu asmorik hala jarraitzen uzteko: duda-mudatan eta oin punttetan eta epelkerietan.

1Gerrymandering hitza alde batetik dator sistema lehen aldiz erabili zuen estatuko gobernadorearen izenetik (Gerry) eta estatu horrek (Massachussets) daukan formatik (arrubioa, salamander ingelesez). I. O.