Izenak, berriro

Basquing in the sun | 2008-05-29 13:00

Gero eta garbiago daukat gizakien arteko eztabaida guztiak bi jarrera nagusiren arteko talkara ekarri daitezkeela funtsean: esentzialistak alde batetik eta konstrukzionistak, bestetik. Terminologia hori oraintxe asmatu dut, eta, beraz, ez dauka inongo zorroztasun zientifikorik. Baina Alice in Wonderland-eko Humpty Dumpty-k esan zuenez, hitzek daukate agintean dagoenak eman nahi dien esangura. Beraz, blog honetan behintzat nik agintzen dudanez, ba, oraintxe azalduko dut zer jarrera adierazi nahi ditudan bi termino horiekin (guztiz asmatuak ere ez dira izango, segurutik; estimatzen dudan norbaiti entzun edo irakurritako zerbaiten desitxuraketa izango dira).

"Esentzialistak" dira "gauzak holan dira naturak edo biologiak edo patuak hala erabaki duelako eta ez daukate bueltarik, ezin daitezke aldatu"

eta

"Konstrukzionistak" dira "gauzak konstrukto kulturalen ondorioz dira oraintxe diren modukoak, eta, beraz, aldatu egin daitezke, konstrukto horiek dekonstruitu eta beste batzuk eraikiz gero".

    Blog honetako beste edozer irakurri duenak edo pixka bat ezagutzen nauenak berehala jakingo du ni bigarren taldean nagoela. Areago, gero eta sendoago nago gizon-emakumeoi dagokigunez, oso-oso-oso gutxi direla "esentzialak" eta beraz "aldaezinak" diren gauzak, are fisikoenak ere. Izaki kulturalak gara, eta kulturtasun horrek blaitzen ditu gure gauza guztiak, baita fisiko edo biologikoenak ere. Esaterako, metro eta erdiko emakume batek 80 kilo izan ditzake Rubensen garaian eta gurean. Gurean balearen familiakotzat joko lukete gehienek, lodi egongo litzateke ia zalantza izpirik gabe. Rubensen garaikideei galdetuta, berriz, top modela litzateke. Beraz, "andre hau lodi dago?" galderak oso erantzun desberdinak izango lituzke orduan eta orain, eta komentzimendu beretsuaz emanak, segurutik.
    Ez dut ildo honetatik jarraituko, bestela hainbeste kezkatzen eta apasionatzen nauen generoen fluidotasunaren gaian sartu eta hortxe korapilatuko nintzateke. Eta gaur ez dut honetaz idatzi nahi.
Gaur Muhammad Ali-z hitz egin gura dut.
    Uste dut honez gero nahiko jakina dela Muhammad Ali-ri Casius Clay izena eman ziotela jaio zenean, eta gerora, erabakitzeko ahalmena izan zuenean, berak aldatu zuela Muhammad Ali izena hartzeko, musulman bihurtzearekin batera. Era berean, uste dut honez gero nahiko jakina izango dela kontzientzia eragozpena jarrita Vietnamgo gerrara joateari uko egiteagatik boxeoko munduko txapeldun titulua kendu ziotela, bost urteko kartzela zigorra ezarri eta beraren kontrako difamazio kanpaina lideratu zuela Estatu Batuetako gobernuak eta munduko eskumak. Baina honetan guztian niretzat harrigarriena da zelako mina, zelako min jasanezina ematen dien esentzialista gogorrei inork dekonstruitu eta kolokan jartzeak eurek esentzialtzat duten gauza bat. Adibidez, pertsona baten hain ikur ikusgarria den hori, aldi berean hain intimoa eta hain pertsonala: izena.

    Iaz liburu bat erosi nuen Bluestockings liburudendan: What´s My Name, Fool? Sports and Resistance in the United States, Dave Zirin kirol kazetariak idatzia. Azalean Muhammad Ali-ren argazkia ageri da, aho zabalik, zerbait oihukatzen egotearen itxura osoan, izenburuko galdera, adibidez.
    Gurera gehienbat heldu den Ali-ren irudia buru gutxiko erraldoi-indarzaku-harroputz-mundu jalearena izan da, nolabait esateko. Zoroaren begi distiratsuez "Handiena naiz! Munduko erregea naiz!" aldarrikatzen zuen izaki kontrolagaitzarena. Horretaz esan beharra dago, batetik, arrazoirik ez zitzaiola falta Ali-ri: handiena zen bere arloan, munduko erregea. Beraz, guztiz justifikatuta iruditzen zait Ali-k hori esatea (aurreratu beharko nuke niretzat apaltasuna ez dela per se bertute bat, esentzian, esan nahi dut; gogoan dut, hala ere, zelan eskandalizatzen zuen gure ama boxeo zalea Ali-ren apaltasun falta horrek). Bestalde, eta batez ere, hori ez zen Ali-ren kezka bakarra inondik inora. Askoz kezka eta pentsamendu potoloagoak zeuzkan, beste horrek baino askoz ere pupa handiagoa egiten zutenak. Honakoak adibidez (Zirin-en liburutik hartua):

Zergatik eskatzen didate uniformea jantzi eta etxetik 40.000 kilometrora joateko bonbak eta balak jaurtitzera Vietnamgo beltzaranei, Louisvillen negro jendea deritzotena txakurren moduan tratatzen dutenean eta giza eskubide huts direnak ukatzen dizkiotenean? Ez, ez naiz joango etxetik 40.000 kilometrora beste nazio gaixo bat hiltzen eta kiskaltzen laguntzera, zertarako-eta ugazaba zuriek munduan zehar jende koloreduna menderatzen jarrai dezaten. Gaiztakeria horrekin amaitzeko eguna heldu da. Abisatu didate halako jarrera hartzea milioika dolar kostatuko zaidala. Baina behin esan dut eta berriro esango dut: nire jendearen benetako etsaia hementxe dago. Ez naiz nire erlijioaren, nire herriaren edo neure buruaren lotsaria bihurtuko inoren tresna izanik justizia, askatasun eta berdintasunaren alde borrokan ari direnak esklabo egiteko... Pentsatuko banu gerrak askatasuna eta berdintasuna ekarriko dizkiela gutarren 22 miloi laguni, ez nindukete deitu behar, bihar bertan emango nuke izena. Ez daukat ezer galtzeko sinesten dudana defendatzeagatik. Beraz, kartzelara joango naiz. Laurehun urte daramatzagu kartzelan".

    Ez zen, ez, isiltzekoa Muhammad Ali. Izengoiti asko jarri zizkioten horregatik: "Louisvilleko ezpainak", "Ahoa", "Cassius Gaseosus"... Hogeita hamarreko hamarkadan izandako beste boxeo txapeldun beltz bat, Joe Louis, isil-isila izandakoa zen, berriz. Zuriek bakarrik osatutako manager taldea zeukan, oso arau zorrotzak jartzen zizkiona: sekulan ezin zioten egin argazkirik emakume zuri batekin, ezin zitekeen bakarrik joan inoiz taberna batera, eta ezin zezakeen berba egin norbaitek lehenago berari hitz egin ezean. Joe Louis otzanak honela esan ohi zuen: "nire managerrak hitz egiten du nigatik. Nik ring-ean egiten dut berba".

Muhammad Ali-k ring barruan eta ring-etik kanpo egiten zuen berba bere buruagatik.

    Behin hauxe esan zuen:

Non uste duzue egongo nintzatekeela datorren astean, jakingo ez banu aldarri eta zarata egiten? Segurutik nire herrian egongo nintzateke kristalak garbitzen eta baijauna-ka ezandrea-ka, eta nire lekua zein den ikasten.

    Jakina, Joe Louis toleragarriagoa zen Muhammad Ali baino. Eta Ali-ri erakutsi egin behar zitzaion bere lekua zein zen, izenetik hasita. Lehen aldia zen mundu mailako eliteko kirolari batek izena aldatzen zuena. Txapeldunari Ali edo Clay deitzeak adierazten zuen zein zen norberaren jarrera eskubide zibilen gaian, beltzen askapenerako borrokan eta Vietnamgo gerraren auzian. Oso adierazgarria da New York Times, New York Times dibinoa, txapelduna Clay izenaz aipatzen tematu izana hark izena aldatu eta urteetara artean ere. Gauza bera imajina dezaket egiten hemengo egunkariren bat...

Testuinguru hartan Ali-ren etsaiek oso gauza tipikoa egin zuten (haren izena lohitu eta barregarri uzten saiatzeaz gain, hori ere oso tipikoa da): bere arraza bereko kontrario "zintzo" batekin aurrez aurre jartzea. Kontrario hori Floyd Patterson zen, txapelduna izandakoa, bere burua bandera estatubatuarrean bilduta honelako aupada bota ziona Ali-ri:

Borroka hau gurutzada bat da, titulua musulman beltzengandik berreskuratzeko. Katolikoa naizen aldetik, borroka egingo dut Clay-ren kontra nire aberriarekiko eginkizun bat betetzeko. Amerikari itzuliko diot koroa.

Baina ez zion inori itzuli. Borrokaren gauean Ali-k txikitu egin zuen bederatzi roundetan zehar. Eta egun hartan ere berba egin zuen ring-ean, bi moduetara. Ukabilkada joan, ukabilkada etorri, hauxe oihukatzen ei zion Patterson-i:

Hala ba, Amerika! Hala ba, Amerika zuria... Zein da nire izena? Clay da nire izena?

ZEIN DA NIRE IZENA, LERDO HORI?

Larrosak beste izen bat izango balu ez bailitzateke larrosa izango, lerdo hori!
    Horretaz egon naiz ni pentsatzen gaur, Muhammad Ali-ren ausardia bulartsua gogoan, hementxe, Basquing in the sweet sun of late May.

Datsegit

Jackson Pollock 2008-05-30 09:15 #1

Betiko moduan, oso interesgarria, Basque
Woman. Ikusi dozu “When We Were Kings” dokumentala? http://en.wikipedia.org/wiki/When_We_Were_Kings, edo youtube-n. Hor agertzen da Muhammad Alik eta George Foremanek Zairen egin eben konbatea. Hasieran
kontatzen da zergatik egin zan Zairen, garai hartan Mobutu Sese Seko diktadorea
egon arren, eta Ameriketako beltzen komunitatea zelan mobilizatu zan konbate
hartarako: James Brown eta B.B. King joan ziren kontzertuak emotera, pentsa!

<o:p></o:p>

Eta gero azaltzen da Ali oso eroso
sentitzen zala bertako jendeagaz, nahiz eta hizkuntzagatik alkar ulertu ez:
errepidera urteten eban korrika egitera eta entrenatzera eta herritarrak bere
inguruan ibiltzen ziren, animatzen (orain dala urte batzuk, irudi horreik kirol-oinetako
garesti batzuen iragarki bat egiteko erabili ziren). Foreman, ostera, hegazkinetik artzain-txakur
alemaniar bategaz jaitsi zan, eta bertakoek sano txarto hartu eben hori,
kolonizadore zuriek erabiltzen eben txakurra zan-eta. Total, bertakoek Ali “adoptatu”
eben eta “Ali, boma-ye!” esaten eutsen, “Ali, hil ezazu!”<o:p></o:p>

<o:p></o:p>

Gero,
konbatea aztertzen da, irudiekaz eta adituen iritziekaz. Ni ez naz batere boxeo
zalea, baina dokumentala bikaina da eta urte hartako Oscarra irabazi eban.<o:p></o:p>

Lost Hawk 2008-06-03 12:50 #2

Tribializatu egingo dut oraingotan, baina tribializatu adibidea, ez berriz gaia, zein, gaia ezin baita tribializatu: - nire lagun min baina abokatu batek berritzuli zidan behin (ez dakit ze asmorekin...) nire frankismo garaiko eta jaioagirian bakarrik ageri zen izena; Tribilizatzeko adibidea hauxe da, gu orain dela bost bat urte edo Bizkaia ginen (giputzek artikulu eta guzti izendatzen gintuzten, zubimendik eta "Bizkaia aldera" bezalako gauzak gomendatzen zuten sanedrinen liburutegietan); orain berriz Vizcaya gara; Beste adibide tribial bat: orain dela bost bat sei urte Estado Español esatea normala zen, gurean, gaur egun España esan behar da. Bestela Kataroen taldekora igaro zeinkez. Nire adibideak tribialak dira, gaia ez, gaia hizkuntzaren okupazioarekin dago lotuta, hizkuntza leku bat da, eta botereak kontrolatzen du; herri katolikoetan (=absolutistetan) ziguratismo ortografikoa izaten da garrantzitsuena, eta holakoetan Credoa eta komunioa eskatzen dizute; - adibidez esango dizute: "zu Hiztegi Batuaren aldekoa ala kontrakoa zara?" eta komekatze horrekin bukatzen da argudio bidea (eta inor ez da ausartzen boterearen kontra, eta bakarrik uzten dute laguna, "neuk ere hala pentsatzen dut" armairotik kanpo esan gabe, lur usteleko laguntzioa eskainiz); komekatze horretan bakarrik geratuko da hierarkia (bizardun inkontestableen egoa puztutze aldera), eta Aresti batek bere denboran eta akorduan esango zukeen bezala: "kaka egiten baduzue ere huraxe komekatuko du herriak". Holakoetan, hau da, gurea bezain katoliko apostoliko eta absolutista den herri batean, bakarrik ezartzen da doxografia bat eta harekiko obedientzia eskatu; horregatik EHUk edo EJ-k erantzun ohi zuen ezezko agirietan, lehen aipua beti zegokion kontrarioaren idatzmoldeari; "hau nire lurra da" esan balute bezala, beti gramatka eskuan baina hizkuntza gogotik ihes (hau da, herri absolutistetako abokatuek izan ohi dute hizkuntzari buruzko iritzi hantuste bezain enoranten ildotik). Hitza managerrek kontrolatzen dute, euskal letretan badakizue J. Gartziak eta bere teleñekoek dutena... hara hor hirugarren adibide tribiala. Beraz, argudiobide hierarkikoa apaizen (edo fraileki-ohien, Juanen kasuan) kontua da; baina azpitik bezala gaituena ez da bakarrik okupazio sermoniko hori (ikus izen bereko Ong-en artikulu bat, "Language is sermonic"), baizik eta txamanen kasuan ez bezala, apaizen, ipistikuen, eta ikuskatzaile kuriatikoen egin behar ia bakarra izendatzea izateak. Apaizek, Xaho (eta ez Manu, Agosti baizik) lur sakratutik kanpora desterratu eta gero, haien indarra kazetarien (New York Times esan, edo 20 minutos esan, vizcaya bezalako kasu tribialerako), eta historiagile zientzia-nahi"en ezpainetara joan zen (horregatik kontseilatzen zitzaigun Borges errealismoaren arrikuez); eta kazetari, eta historiagile postkolonial gehienen egin behar bakarra botere itxuraz a-fragmentatu horretako katenbegiak defendatzea da. Belaunotan ezkutaturik hierarkia justifikatzea. Fragmentarismoa diotsat, ez Milan Kunderak bere Nobelaren artean Kixoteren nora ez izate horrekin hain polito ispilatu zuenari; kontua ez da norbanakoa zatikaturik dagoen, Oteizak uste bezala, baizik eta boterearen kanpoko dendaltzak horren antza duela; tolesdura bakoitzak bere kazetari eta historiagile armadatxoa ogituko du, hartara elkarri babesa emateko, baina inor konturatu barik... A. I. Moralesek bere ipuin _Adibidez_ hartan ispilatu zuen bezala... barkatu jardun eta erausi eten eta atergabe hau...

amaiur edo haizea edo etxahun edo eneko edo... 2008-07-01 17:31 #3

bazkari interesgarri batetik bueltan korreoa begiratzera joan naiz etxera, eta mezu bat nuen, blogean norbaitek idatzi dit. sartu eta hona bidali nau mezua idatzi didanak, ta a ze deskubrimentua! artikulu bat bakarrik irakurri eta ya erantzuna jartzeko antsia etorri zait, gertukoak izan zaizkidalako testuko planteamendu asko, duela gutxi (eta askoz modu sinpleagoan) antzeko gai bat jorratu nuelako blogean, eta nere bizitzan ere mila izenetako pertsona hoietako bat ikusten naizelako. egitan asko eskertzen da halako testu interesgarri eta dokumentatuak irakurri ahal izatea,  bide berriak (eta ez hain berriak) sakonkiago esploratzera bultzatzen dute.

ana morales 2008-07-01 18:31 #4

Kaixo amaiur, haizea, eneko, etxahun...
Eskerrik asko zure berba gozoengatik. Saiatu naiz zure blogera sartzen zure berri jakiteko, baina errorea ematen dit. Seguru nago badakidala norekin bazkaldu zenuen atzo... nire lagun eta propagandista onenarekin, ziur asko, aka lost hawk. Oker nago?
Bide batez, berak ere bloga dauka, oso testu ederrez hornitua. Eskumako zutabean ipintzera noa.
Mila esker berriro. Ea lortzen dudan nire blogari lan etendu honi berriro ekitea.
Besarkada
ana

Lost Hawk 2008-08-01 17:34 #5

Hilabete garrenera erantzutera noa... ez, ez nuen inogaz bazkaldu, baina etxahun-anitzen blogarekin egin nuen topo eta zure erreferentzia eman nion; ez dut ezagutzen, baina suposatzen nuen gaiagatik interesatuko zitzaiola. Orain beste blog hau daukat, ez hain "ederra" baina agian praktikaren batera eroango gaituena: www.blogak.com/bilmigrazioa www.blogari.net/bilmigrazioa Ez dut erantzunik jasotzen, baina nire ego-a mantentzeko jarri diot bisitarien kontadore bat (Aresti-lakoa) mux

Lost_Hawk 2008-10-16 23:43 #6

Eta jarraipena??? baraurik lotu beharko gara ba?