MUSULMANAK

GARAIA

Islama Mahomak(Alak bidalirik)sortutako erlijio monoteista bat da, erlijio honetan oinarrituriko zibilizazioari Islamandarra deitzen zaio. Islam hitzak sumisio baketsua esan nahi du. Islama Ko VIII. mendearen hasieran penintsula Arabiarrean sortu zen, sustraietan elementu kristau, judutar eta beduinoen tradizioak nahasirik zituelarik..

Erlijio honen zabalpena, Mahomaren lehenengo predikuetatik aurrera arina izan zen. Bera hil zenerako(Ko 632) penintsula arabiar ia guztia islamizaturik zegoen. Islama penintsulatik kanpora laster zabaldu zen, politika erasokorra izan zuten eta. Ko VIII. menderako erlijio hau penintsula iberiarretik Indiaren mugetaraino zabaltzen zen. Penintsula iberiarrean garai ezberdinak emango dira, lehenengoa garai kordobatarra izanik,VIII. mendetik XI.era, musulmandarrak penintsulan sartu berriak zirenean.

Erlijio honetan oinarrituta, kultura berria garatu egin zen, eta nahiz eta elementu oso ezberdinak jaso zituzten hizkuntza arabiarra eta erlijioa elementu bateratzaile garrantzitsuak izan ziren, nahiz eta musulmandarrak, erromatarrek ez bezala kultura inposaketa bat egiten zuten.

Ko 711an , penintsulan lehenengo talde musulmandarra sartzean, islamizazio prozesua hasi zen, honekin zortzi mendeetako etapa bat, non Penintsula iberiarrak ekialde eta mendebaldearen arteko zubi kulturalaren papera betetzen zuen.

Garai kordobatarra emango da, Musulmandarrak Afrikatik sartzean. Hauek Al-Andalus izena eman zioten. Al-andalus inperio musulmandarren probintzia bezala antolatu zuten, emirato dependientea, Damascon zuena hiriburua. Baina VIII. mendean Abderraman I.ak emirato penintsularra inperiotik independizatu zuen.X. mendean berriz Abderraman IIIak Kalifaren titulua harturik, Bagdadeko kalifekiko lotura erlijiosoak apurtu zituen, Al-Andaluseko kalifatoa osatuz. Garai kordobatarrean Al-Andalusen hiriburua Kordoban kokatu zen, hiri hau Penintsulako Islamaren foku kultural eta artistiko garrantzitsuena izanik.

Arteari begira, garai kordobatarraren ezaugarririk garrantzitsuena, eraikuntza hispano erromatar bisigodoen eragina izango da. Elementuen berrerabilpenean eta eraikuntza tekniketan antzematen da. Zutabe berrerabiliak ez direnean penka erakoak edo Nido de abeja erakoak izango dira(bizantziar erara). Gingil arkuak eta ferra arkuak emango dira azken hau arte bizantziarraren eraginez ere, nahiz eta paralelismoa galduko den(extrados eta intrados). Apainduretan ataurikieak emango dira.

Krisiarekin, XI mendean erresuma txikietan bananduta gelditu zen, taifasen erresumetan

Orduan Taifasen erresumen garaia hasiko da(1031-1086). Kalifatoa alderdi ezberdinen erresumetan banatu zen. Kordobako botere ekonomikorik gabe material pobreak erabili eta ondorioz gaur egunera obra gutxiago heldu dira. Hala ere, honek apainduretan arreta gehiago jartzea eragin zuen, lazeria aberats(geometriazko formez eginiko igeltsuzko apaindurak) eta ataurike konplikatuak(landarezkoak). Arku mixtilineoa eta gurutzatuak asko erabiliko dira.

Ondoren Afrikako erasoen garaia heldu zen (1086-1212) eta honen barnean bi garai. Lehena garai Almorabidea izan zen. Almorabideak Afrikako iparraldean nagusitutako sekta musulmandarra zen, Ipar Afrikan inperio bat sortu eta taifasen erregetxoak laguntza eskatzean(kristauen aurka egiteko) Penintsula okupatu eta beraien inperioa osatu zuten.

Artearen inguruan esan behar da, taifasen erresumen estetika eta ekialdetik etorritako forma berriak nahastu zituztela. Pilareak, manposteria, ferra arku zorroztua, kortina erako arkua…erabiliko da. Arkuetan gainera alfiza luzatu eta ukitzailea izaten da. Ganga mokarabeak eman eta apainduretan sebka dekorazioa emango da ataurike eta lazeriaz gain.

Ondoren garai Almohadea heldu zen. Almohadeak Ipar Afrikako bereber ortodoxoak ziren, eta inperio Almorabidea krisian sartzean hau hartu zuten. Penintsulan, hegoaldea hartu zuten inperioaren probintzia bihurtuz eta hiriburua Sevillan kokatuz.

Garai honetan artea sobrioagotu egin zen, apaindura gutxiagorekin,bestetik mezkiten oinplanoak pixka bat aldatu zituzten.

Azken garaia garai Nazaritarra edo Granadatarra izan zen(XIII-XV). Navas de Tolosan Almohadeak derrotatuak izan zirenean 1212an kristauek alderdi musulmandar ia osoaz jabetu ziren. Baina Granadako erresuma musulmandarren azken gunea bezala gelditu zen penintsulan.

Artearen inguruan arku eta zutabeek funtzio apaintzailea izango dute eta zutabe granadatarra sortuko da. Estalki dintelduetan zurezko ohol gurutzatuak edo ataurijatua erabiltzen da. Apainduretan lazeria eta ataurikeez gain Ala izendun medailoiak oso tipikoak.

Musulmandarren iraupena penintsulan Granadako erresumaren desagerpenarekin bukatuko da, XV. mendean, Errege Katolikoek buruturiko birkonkistaren ondorioz.

ARTE MUSULMANDARRAREN FUNTSEZKO EZAUGARRIAK

Arte musulmandarra, erdi aroko garrantzitsuenetarikoa da eta arte hau Islam erlijioan oinarriturik dago. Sirian sorturiko artea da eta batez ere eragin bizantziar oso handia du. Konkistekin batera artea ere zabalduz joan zen eta elementu berriak sortuz. Arte sinkretiko eta eklektikoa da, aurreko arteen artean elementu ezberdinak hartu eta erabili baitzituzten, era berri batetan konbinatuz.

Arkitektura arte honen funtsezko arloa da. Barietate handia egon zen lurraldeen arabera baina elementu komuna apaindura aberatsak izango dira, aplikatuak, ez zuzenean horman eginda, lehenbizi horma prestatzen zuten(egiptiarrek bezala), polikromatuak ziren eta apaindura hauen forma garrantzitsuenak izanik:

-Yeseria, igeltsuzko plakez eginiko dekorazioa: lazeria, gai geometrikoak direnan; ataurikea, landarezko irudiak direnean; eta epigrafeak, idatzizko apaindurak direnen, normalean koranaren bertsoekin.

-Neurri txikiagoan ere ematen ziren bestelako apaindura eta elementuak: Alikatadoa, zeramika bidriatua (esmaltatua); mosaikoa; marmolezko koloreetako plakak; igeltsuzko aplikeak, mokarabeak; argien jokoa; ura, iturridun estankeak jartzen ziren...

Eraikuntza erlijioso, zibil eta militarrak eman ziren.

Eraikuntza erlijioso garrantzitsuenak mezkitak izan ziren:

Mezkita fededun musulmandarren otoitz egiteko eta biltzeko tokia da, 5 aldiz egiten dute otoitz egunean (egunsentian, eguerdian, arratsaldez, eguzkia jartzean eta gauez) eta edozein tokitan egin dezakete otoitz, toki inpuroa ez bada, Ostiral eguerdian, herriko mezkitan egiten dute. Mezkita handiei aljama deitzen zaie(biltzeko tokia). Mezkita guztiak orokorrean forma eta parte berdinak izaten zituzten. Esaten denez, mezkiten oinplanoa Mahomaren etxean oinarritu zen, elementu tipikoak hauexek izanik: Kiblah edo horma sakratua La Mekarantz orientaturik; Minrab edo kapera sakratua ere La Mekara begira; Minbar edo pulpitoa, bertatik imanak otoitz egiten du; Haram, otoitz egiteko tokia; Shan patioa;Sabil iturridun estanke txikitxoa abluzioak egiteko(garbiketak) eta alminarea  almoazinek otoitz egiteko dorrea.

Madraza edo unibertsitate koranikoa beste eraikuntza bat da, mezkiten alboan eraikitako eskolak dira. Heziketa erlijiosoan erabiltzen ziren, eriko patio baten inguruan egituratzen dira. XII. mendean eraikitzen hasi ziren Iranen, mundu musulmandar osora zabalduz.

Eraikuntza zibilen artean garrantzitsuenak:

Jauregiak, kanpoaldean apaindura gutxikoak eta barrutik oso dekoratuak lurraldearen arabera hauek asko aldatzen dira baina kasu guztietan patioen inguruan estrukturatzen dira. Gotortuak dauden Alkazabak deitzen dira.

Karabanser, karabanen bideetan eraikitako aterpeak dira gotortuak eta patioaren inguruan biltegiak, kortak, bidaiarientzako gela eta patioaren erdian mezkita bat kokatzen zen.

Alhondigak, hirietan kokatutako merkatarientzako bizitokiak ziren, egoitzaz gain, dendak eta almazenak edo biltegiak kokatzen ziren.

Hamans bainu publikoak dira, terma klasikoen antzekoak.

Zokoak, hiri musulmanetan merkatari eta artisauen auzoak.