ERROMA

---

ERROMAREN SORRERAREN AZALPEN MITOLOGIKOA

Fabularen arabera, Romulo eta Remo anaiak Tiber ibaiaren ertzean utzi zituzten abandonaturik. Haien gurasoek Marte(gerraren jainkoa) eta Rea-Silvia (sazerdotesa) bikiak gosez hiltzera kondenatu zituzten. Otseme batek aurkitu zituen(loba kapitolina) eta bere esnetik bizi eta hazi ziren biak. Nerabeak zirela ibaiaren ertzera itzuli eta Palatino mendiaren hegal batetan hiri bat sortu zuten. Romulok makila bat haru eta marra luze bat egin zuen lurrean, inor sar ez zedin. Remo hartaz trufatzeko saltoka has zen marra gainetik. Remo, Romuloren eskutan hil zen eta Romulo izan ze beraz Erromaren fundatzailea. Erromatarrek “Natalis Romae” eguna ospatzen dute egun hura gogoratzeko.

 

 

GARAIA eta SORRERA

Erroma, penintsula Italiarreko mendebaldean, Ka VIII mendean sortu zen Lazion, latinoen lurraldean. Tiber ibaiaren ezkerraldeko zazpi mendixketako nekazariak eta artzainak mende horretan elkartu zirela liga defendatzaile bat osatuz; herrixka hauek hasi eta ka VII. Mendean alderdi hori etruriarren menpra pasatu zenean hiri bihurtu zen. Etruriarrek hiria gotortu eta antolatu zuten, mende oso batez beraien menpe izan zutelarik.

Ka VI mende hasieran erromatarrak altxatu ta etruriarrak egotzi zituzten, Antolamendu berria hasi zen: Errepublika

ERREPUBLIKA(ka VI.ka I): Erromaren zabalpen prozesua gertatu zen, hiru etapa ezberdintzen dira hemen:

-Penintsula Italiarraren konkista

-Mediterranear itsasoaren kostaldearen okupazioa

-Herrien barrualdearena

Kontrolatutako lurraldeetan erromatarrek egitura politiko, sozial, ekonomikoak, kultura, hizkuntza, artea… transmititu zituzten, Erromarkuntza.

Ka I mendean krisi politiko-sozialen ondorioz, sistema politikoaren aldaketa gertatu eta INPERIOA sortu zen(ka I-ko V) Lehenengo enperadorea Oktabio Augusto izanik.

I eta II mendetan zehar egonkortasun egoerak iraun zuen, PAX erromatarra eman zen, honekin erromarkuntza finkatu eta garapen kultural eta artistikoren goreneko momentua izan zen. Goi inperioa.

III mendean, krisi sakon batek behe-inperiorako aldaketa markatzen du. Krisiak barbaroen sarrera erraztu zuen, bakarrik Diokleziano enperadorearen berrikuntzei esker gainditu ahal izan zena.

IV. mendean krisia bernagusitu zen eta Teodosio enperadoreak irtenbide eman nahian Inperioa bi zatitan banatu zuen: mendebaldea(Honorio) eta Ekialdea(arkadio).

V menean berriz Mendebaldeko inperioaren erortzea gertatu zen, zatikaturik gelditu zelarik, germaniarrek kontrolatutako erresumetan.

Erromatarrak herri konkistatzaile eta zentzu praktiko handikoa ziren. Ez ziren sortzaileak baina bai antolatzaileak eta tekniko ezin hobeak(arte sinkreikoa). Honela, beraien kultura eta artean elementu orijinal gutxi agertzen dira, kultura eklektiko bat izan zen, elementu greziar eta etruriarrak jaso zituelarik gehienbat.

Erlijioak ere eredu greziarra jarraitzen zuen, jainko eta jainkosa berdinak izen ezberdinez. Ekialdeko erlijioen elementu eta gurpenak jaso zituzten. Ko I mendean kristautasuna zabaltzen hasten zenean debekatua izan zen suposatzen zituen arrisku politikoengatik. Bere eragina gero eta handiagoa zenez IV mendean baimendua izan zen eta Inpererioaren erlijio ofiziala izatera heldu zen.

Latina, beraien hizkuntza, lurralde gehienean nagustituzen, hizkuntza autoktonoak ordezkatuz. Hauxe izan zen inperioaren elementu bateratzaile garrantzitsuena.

ARTE ERROMATARREN EZAUGARRI OROKORRAK

Nahiz eta orijinaltasuna ez egon oso argi, gaur egun birbaloratu egin da erromatar artea, bere kreazio eta funtzionalismoagatik. Arteak funtzio bat zeukan eta teknika lantzen zuten praktikotasunerako(utilitarismoa).

2 aldi bereizten dira:

-erepublika garaia(ka III-kaI)

-Inperioa, ko 475 erarte. Goi inperoa (ka I ko II) eta Behe inperoa (koIII ko V)

Ondoren Erroma barbaroen menpe geratu zen.

 

Eragin garrantzitsuenak, Grezia eta Etruria

Ezaugarri nagusiak:

-gizabanakoaren goraipamena, gehienbat agintariak. Beti pertsona zehatzak. Egoa nagusitu.

-soiltasuna, sinpletasun, luxurik eza.

-praktikotasuna, funtzionaltasuna.

ARKITEKTURA

Ezaugarri nagusienak: Praktikotasuna, erabilkortasuna,hilezkortasun nahia, monumentalitatea (Erromako boterearen erakusle)…

Eraikuntza elementuak: Arkua eta ganga. Etruriar eraginagatik puntu erdiko arkua, kanoi erdiko ganga ariztazko ganga, kupula eta zutabe toskanoa hartu zuten. Arkitektura grekotik sistema arkitrabatua kopiatu zuten.

Materialak: gogor eta iraunkorrak ziren, betikotasuna. Hormigoia, morteroa(area, ura eta harria), adreilua, marmola(material pobreak estaltzeko) , harlandua.

Estetikoki ez dira oso politak, funtzionalak baitira. Dekoratzeko teknika ezberdinak(marmol rebestimendua).

Proportzio ordenak: Graziatik hartutako elementuak askatasun handiz erabiliko dituzte, handitasuna eta aberastasuna azpimarratuz. Greziar ordenak egokituk dituzte.

-Doriko-toskanoa:fustea laua eta akino eta abakoaren artean beste modulo bat. Gainera oinarria edukiko du.

-Korintiarra greziarren modura

-Joniar-korintiar orden konposatua sortuko da

Hormigoia erabiliko da zutabeetan sostengu moduan, eta hauek beraien funtzio estrukturala galduko dute. Apaindura moduan egongo dira, aberastasuna adierazteko. Pilareak erabiliko dituzte sostengatzeko. Gainera gangak erabiliko dituzte mantentzeko. Erromatarrek garrantzia emango diote barneko parteari.

Barnearen tratamendua

Barneko espazioa garrantzitsua izango da. Kanpotik landuko dute baina barnekoa ondo antolatu eta handituko dute.

Paisaia barrukoari egokituko zaio eta ez aldrebes, Grezian gertatzen zen bezala.

Eraikuntza garrantzitsuenak

ARKITEKTURA PUBLIKOA edo zibila:

-Foroa. Bizitza politiko eta merkataritza zentroa zen, hiriaren erdigunea. Azokak basilikak bertan kokatzen dira.Grezian agora.

-Basilika. Ez da erlijiosoa. Erromatarrentzat eraikin zibila izango da, merkatu tokia edota bilerak egiteko lekua(auzitegi modukoa). 3 nabe zituen, Erdikoa zabalagoa eta alboetakoak 2 pisutakoak.

-Termak. Beraiek asmatutako eraikuntzak, ariketa fisikoa, bainu publikoak, igerilekuak, buztinezko bainuak…Bainu etxeak ziren, gimnasio modukoak, hiritarren bilguneak.

ERLIJIOSOA

-Tenplua. Ez dituzte Grezian moduan bi sarrera, bakarra dute eta aurrealdean. Prostilo (zutabeak soilik aurrealdean) eta pseudoperipteroak ziren.

IKUSKIZUNETARAKO

-Anfiteatroa. Beraiek asmatutako eraikuntza. Eszenatokik bat eginiko bi antzoki. Gladiadoreen arteko borrokak ospatzeko erabiltze zen. Normalean akueduktu baten bidez urez betetzen ziren naumakiak egiteko, ontzien arteko borrokak. Oinplano eliptikoa zeukan, erdian area eta inguruan harmailak edo cavea, hauetan jendea hierarkia sozialaren arabera esertze zen. Sarrera eta aterabideak ondo pentsatuak. Elipsearen puntu ezberdinetan kokatzen dira sarrerak(radialak). Arearen azpian dependentzia ezberdinak, animaliak gordetzeko, jendea egoteko, gladiadoreentzako…), Carceres deitzen zitzaien.

-Zirkoa. Lasterketak egiteko tokia. Geziarren estadioan oinarrituta. Eraikuntza luzea zen, albo kurbatuekin eta erdian espina zeukan.

-Antzokia. Ikuskizun publikoen artean garrantzizkoena. Eredu moduan antzoki grekoak hartu ziten. Baina ez zituzten mendien aldapak aprobetxatzen, orkestra zatia ikusleentzat zen eta eskenatokia zabalagoa, batzutan grma bat eraikitze zen alboan, kondizio akustikoak gordetzeko. Egitura erdizirkularra zeukan.

 

 

OROIMENEZKO ARKITEKTURA ETA HILOBIAK

-Garaipen arkuak. Hasieran hirien ate modura eraiki ziren baina zentzua laster galdu zuten eta plaza publikoetan eraikiak ziren, foruaren alboan. Puntu erdiko arkuak dira, gainean dintela dutenak. Harrizkoak dira, harlanduzkoak, zutabeekin apainduak. Batzuetan zulo bat dute, edo hiru, erdikoa altuena izanik. Erliebez beterik daude, inskripzio aberatsez apainduak. Konkista garaipenen ondoren militarren ohorez eraikitzen ziren gehienak.

-Oroigarrizko zutabeak/kolomak. Enperadoreen ohorez eginak. Erraldoiak, enperadoreen garrantzia azpimarratzeko.

-Hilobiak: etruriarrak eta grekoak imitatuz, 2 motatakoak:Hilobiak edo Nitxoak, errautsak sartezko. Pisuetan antolaturik zeuden, pisu bereziak. Batez ere enperadorerentzako hilobiak egiten ziren.

 -Mausoleoak. Karratuak, piramidalak edo zirkularrak ziren.

ETXEBIZITZAK

Atari bat izan ohi zuen sarrera gisa eta gelaz inguraturiko patio bat. Hirietan: DOMUSak ziren, familia aberatsen etxeak,bi pisutakoak, kanpoaldera itxiak eta barrutik irekiak patio batekin. Gelak patioaren inguruan zeuden, batzuetan estalia. Herrian: INSULAE, etxe blokeak ziren, 6 pisutakoak, eta beheko solairuan tabernak zeuden. VILLAk hiri inguruetan eraikitzen dira, luxu handikoak. Alde bat zerbitzuarentzat zeukaten. Termak antzokiak….zituzten barruan. Lorategi ugari eta oso zainduak, estatuekin, paseoekin…

BESTE BATZUK

Ingeniaritza lan izugarriak egiten zituzten. Obra handiak monumentalak dira, bana bereziki ura eramateko, kanalizatzeko erabiliak, akueduktuak.

Oso ezagunak ere erromatar galtzadak eta zubiak.

ESKULTURA

Grekoen kopia bezala hartuak. Egia esan kopia asko egin zituzten eta grekoen eragina nabaria da, klasikoena batez ere. Bai eskultura zein pinturan errealismoa emango da, garai helenistikoko eta etruriar artaren eraginez. Gai zentrala gizona izango da, ez arketipoa, izaki soziala, benetako pertsonaia. Erretratu soziala garatuko da, erliebe historikoarekin batera, eguneroko bizitza kontatuko da, eta benetako gizonak agertuko.

ERRETRATUA

Etruskoek bezala, arbasoen maskarak argizariz egiten zituzten. Hortik dator erretratuaren joera naturalista, zuzzenan ateratzen zirelako ezaugarri guztiak. Ezaugarri indibidualak ongi kontrolatzen dira horrela eta errealismo zorrotza egin zuten. Buruak eta bustoak egiten zituzten. Estilo ezberdinak egon ziren:

-klasikoa: Augustoren garaian eman zen, gizakiaren jainkotasuna adierazten dute

-Adrianoren garaikoak: errealismorantz jotzen dute. Trepanoa erabili bizarak eta hilea egiteko.

-Constantino eta ondorengo garaietakoak: probintzietako eskolak garatzen dira eta errealismoa berrito galtzen da, irudien estilizazio geometrikoa sortuz. Proportzioa motzagoa izango da(txikitu), eta klasizismotik urrunago gelditzen da. Zurruntasuna areagotu, kubikoak iruditzeraino.

ERLIEBE HISTORIKOA

Eragin etruriar eta greziarrak. Kontakizun narratiboak ziren, beraiek zuten espiritu errealistari lotuta. Eguneroko gauzak kontatzeko aurkitu zuten modurik onena zen.

Pentsatzen da ez zutela jeneroa asko landu, baina berrikuntzak oso handiak izan ziren.

Eguneroko bizitzaz aparte, garaipenak, ospakizunak...kontatzen diren. Espazioaren kontzepzio berezi bat adierazten da, plano ezberdinak, sakonera ezberdintzeko gutxiago eta gehiago landuz.

Batzuetan arkuetan agertzen da apaintzeko. Zutabeetan, sarkofagoen aurrealdeetan, arkuetan, aldareetan...agertzen ziren.

PINTURA eta MOSAIKOA

Barrualde guztiak lantzen dira, erromatar eraikin guztiak apaindurik daude. Hormetan zuzenean margotzen da, freskoak gehienbat. Koloreen bizitasuna nabarmentzeko argizarizko geruza fin bat erabiltzen zen.

Asko galdu egin dira, normalean etxebizitza aberatsetan ematen ziren, mosaikoak lurrean ere.

Lau estilo ponperiarren ezaugarriak:

-Inkrustazio estiloa: zaharrena abstraktua eta marmol plaka klasikoak imitatzen zituen.

-Estilo Arkitektonikoa:bista engainatzen saiatzen da.

-Estilo Apaingarria: aurrekoen antzekoa, lorontziak, koadroak...

-Estilo ponpeiarra: aurreko bien ezaugarriak. Forma arkitektonikoak eszena mitologikoei bateratu.

Mosaikoa barrualdeetan erabiltzen zen zoriak eta hormak apaintzeko.