sahara

---

Sarrera

 

        Sahara edo Mendebaldeko Sahara, Afrikako lurraldea da eta sahara basamortuaren mendebaldean kokatzen da. Nazio Batuetako deskolonizazio komitearen barne dauden 16 lurralde ez autonomotariko bat da, kolonialismoarekin bukatzeko asmoz. Espainiar deskolonizazioaren prozesua 1976. urterarte iraun zuen eta saharar lurraldea Maroko eta Mauritaniaren eskuetan gelditu zen. Gaur egun, saharako lurraldearen parterik handiena Marokok okupatzen du, nahiz eta Nazio Batuek ez duten marokoar soberania baiezten. Frente Polisario talde armatuak saharar lurraldearen independentzia aldarrikatu zuen 1976an, Saharako Errepublika Arabiar Independientea (RASD) izenarekin. Gaur egun RASD-ak Marokoren kontroletik at dagoen Mendebaldeko Saharako zatia administratzen du.

 

 Historia

 

Mendebaldeko Sahara Espainiako kolonia bilakatu zen XIX. Hamarkadan, 1884. urtean hain zuzen ere. Urte horretan Villa Cisneros hiria, Saharako lehenengo hiriburua, fundatu zen. 1966. urtean Nazio Batuek Gobernu Espainiarrari Sahararen autodeterminazioa eskatu zioten. 1975. urtean Espainiako Gobernuak erreferendum hori egiteko prest agertu ziren, baina Marokok eta Mauritaniak  sahararren lurraldea  bereganatzea nahi zutenez ezinezkoa gertatu zen.

Hassan II-k, Marokoko erregeak, "martxa berdea" antolatu zuen Espainiako Gobernua presionatzeko. Espainiako Gobernuak Maroko eta Mauritaniarekin akordio bat zinatu zuen eta Mendebaldeko Sahara herri bi horien artean banatzeko. Orduan Espainiako mandatariek ez zituzten kontuan hartu herri sahararekin hartutako konpromisoa: bere independentzia eta autodeterminazioa.

        Ehun urte pasa eta gero Espainia Saharatik alde egin zuen herri sahararra bakar-bakarrik utziz. Orduan Marokok  lurraldea inbaditu zuen  eta Saharako biztanleria “napalm” eta fosforo bombekin bombardeatuz. Jendeak ihes egin eta Argelian errefuxiatu zen.

Hortik aurrera gerra luze bat hasi zen alde batetik Maroko eta Mauritania, eta Sahararrak beste aldean. 1979. urtean Mauritaniak pakea sinatu zuen sahararrekin eta eta ordurarte okupatutako Saharako zatia itzuli zien. 1991n gerra gelditu zen eta Nazio Batuen babesarekin autodeterminaziorako erreferendum bat egiteko saiakera egin zen.

        Gaur egun, 2008. urtean, sahararrak oraindik ere autodeterminazioaren erreferedumaren zain daude oraindik. Nazio Batuek populazioaren zentsua egin zuten, baina Marokok ez du onartzen; kontsulta irabazi nahian milaka biztanle marokiar sartu nahi baitituzte zentsu horretan.

 

TINDUF-eko kanpamenduak

 

Errefuxiatuen kanpamentuak “ jaima-z” osatuta daude eta emeek osatzen dituzte, baina pertsona adintsuak ere badaude, Izan ere, gizonak 1991 aurretik desertuan borrokan ari ziren, eta 1991-tik aurrera, egoera militarren posizioa mantentzen dihardute.

Gaur egunerarte kanpamendu hauen bizirautea laguntza-internazionalaren menpe egon da.

Errefuxiatuen kanpamenduetan 160.000 pertsona bizi dira bataz beste. Kanpamenduetako biztanleria 4 “wilaya” edo probintzietan antolatzen dira, 20-690 kilometro bitarteko distantziak separatzen ditu: ( Aailin, Auserd, Smara, Djala eta Rabuni).

RASD-aren administraziopean dagoen tindufen hego ekialdeko lurraldeeetan kokatzen dira.

Wilaya bakoitza 6-7 herri edo “ daira”-tan banatzen da. Daiaretan 4 “hay” edo auzo desberdintzen dira, non zenbakidun kanpain-dendak lerrotan antolatuta azaltzen dira.

 

Emakumearen papera errefuxiatuen kanpamenduetan

 

Kanpamentuen eguneroko funtzionamendua emakumeen gain dago. Beraiek dira dairak eratu eta presiditzen dituztenak.

Emakume saharauiak “ Emakume Saharauiek batasun Nazionala “-ren barruan dauden, 1974-an Frente Polisarioaren barnean eratu zen adar femeninoa hain zuzen ere.

Gerra garaian izandako jokatutako paper garrantzitsuak emakumearen funtzioen berbalorazioa suposatu zuen.

Emakumeak gizartean eta antolakuntzan protagonismoa berenganatu zuen zuen orduan, eta gaur egun errefuziatuen kanpamenduen oinarria bilakatu dira.

Exodo eta gerra egoera dela eta, emakumeek alderdi kulturalen, hezkuntzaren, osasunaren, administrazioaren eta orokorrean kanpamenduen antolakuntzaren buru bilakatu dira. Izan ere, gizonezkoak 85-90% a kanpoan dago (gerra garaian konbatitzen, eta Bake Planaren ostean ejerzitoaren posizioa mantentzen)

Saharakio gizartean emakumearen papera gainerakoekin asko uruntzen da herrialde islamarra duenarekin.

 

Ekonomia

 

Laborantzarik ia ez dago klimaren gogortasunaren ondorioz. Hedadura txikiko gari soro gutxi batzuk, baratza txikiak eta artoa baizik ezin da aldatu zenbait berdegunetan. Garrantzi handiagoa du abere hazkuntzak ( ardi, ahuntz eta gameluak), artzain nomaden eskuetan daudenak. Kostaldean, berriz, arrantza eta lurpeko aberastasunen ustiapena bereziki dira ekonomia iharduera nagusiak. Hala ere Saharak bizi duen gerra egoerak erabat zailtzen du ekonomiaren suspertzea.

 

 Hizkuntzak

 

Saharako hizkuntza ofizialak arabea eta gaztelania dira.

 

 Erlijioa

 

Sahararren arabera, herrialde Islamikoek Islama jarraitzen dute, baina Islamaren interpretazio desberdinak onartuta daude. Sahararren tradizio Muhammed profetaren gudek gogoratzen dituzten desertuko borrokalariaren tradizio islamikoarekin bat dator.

Sahararren iragan nomada eta praktika erlijiosoak basamortuan bizitzearen egoera bereziari adaptatu behar izanak, sahararrek duten erlijioa ulertzeko modua azaldu lezake nolabait. Baina, azken batean, esaten dutenez, kuestioa “ pertsona bakoitzaren eta jainko beraren artean gelditzen da” eta “ bakoitzak jainkoaren aurrean erantzun behar du”.

Beraz, beste era batera esanda, praktika indibiduala, pertsonala eta pribatua dela esango genuke. Pentsamolde honen ondorio litzateke sahararrek otoitz leku kolektiboak eraiki ez izana.

RASD-ren presidentea den Mohammed Abdelazzizek dioenez, sahararrek musulmantzat hartzen dute beraien burua, kultura islamikoaren barnean daude, baina islam tolerante bat praktikarazten dien ezaugarri bereziak dituzte.

 

 Familia

 

Saharako emakume gehienek semeak beraien etxeetan izaten dituzte, emaginekin laguntzaz. Hau garraiobeen gabeziagatik gertatzen da batez ere.

Erditu eta zazpi egunetara umearen izena aukeratzeko festa bat antolatzen dute senitartekoek. Amonek errekarri batekin izen bakoitza idazten dute, eta amak begiak itxita izena aukeratzen du.

 

Familiak jaimetan bizi dira gehienbat, baina beste batzuek klimaren ondorioz, “arrautz-etxe” izeneko etxeetan bizi dira. Semeak ez dira senitartekotzat hartzen lehengo Ramadana egin ostearaino. Ezkontzak bi eratakoak izan daitezke: ezkontza pribatuak (lehendik jada ezkonduta egondako pertsonanagusien artekoa), eta ezkontza publikoa (gazteak lehendabizi ezkontzen direnean ematen da, 7 egun luzatzen den jaialdia ospatzen dutelarik).

 

 Gastronomia

 

Mendebaldeko Sahararen gastronomiak zenbait influentzia du, izan ere haren biztanleriaren gehiengoa arabeak eta berebereak dira. Saharar sukaldeak espainiarraren eragina ere badu. Magrebeko herri guztietan bezala lehenbiziko osagaia cuscusa da, hau plater desderdinetan erabiltzen dutelarik. Hegoaldeko influentziak  hainbat plateretan kakahueteak osagai bezala erabiltzea ekarri du.

Islam legeak direla eta, txerria ez da jaten, aldiz, gamelu eta ahuntz okelak oso ospetsuak dira, arkumea gehien bat. Tribu batzuk famatuak egin dira artoa, garagarra eta zerealak landatzeagaitik. Gehien bat nomadak zirenez, tribu saharauiarren dieta okela, esnea eta honen deribatuetan zuen oinarria. Kostaldeko tribuak arraina eta arroza gehitzen zioten dieta honi.

Oso arrunta da tea hartzea. Honen inguruan badute erritu bat, egunero hiru te "edalontzi" hartu behar dituzte.

 

 Abegikortasuna

 

Arabiarren abegirkotasuna ere nabarmena da saharauiar herrialdean. Emakumeak beti janaria soberan prestatzen du bada ez bada auzoko edo lagunen bat etxean aurkezten zaien.

Tearena da beraien erritualien artean berezienetakoa. 3 txanda egiten dira, lehenengoa zaporea mingotza duena, bizitza beraren modukoa; bigarrena maitasuna bezala gozoa da, eta hirugarrenak zapore leuna dauka, heriotzaren antzera.

 

 Banatutako familiak eta etorkizuna

 

Bitartean, sahararrak banatuta bizi dira: batzuk Mendebaldeko Saharan, beste batzuk kanpalekuetan eta beste hainbat diasporan. Nahiz eta lurraldearen zati bat askatu, asko eta asko ez dira joan hara bizitzera kanpalekuetatik, herrialde osoa berreskuratzeko esperantzagrekin biz dira, eta orduan bueltatuko dira.

 

Aljeriako Tindouf eskualdean azken 30 urteotan 173.000 saharar bizi dira. Euren eskuz eta izerdiz eraikitako pezozko etxeetan eta haimetan. Derrigortutako egoera latzari gogortasun eta pazientzia handiz aurre eginez. Euren ohiturei leku eginez. Umorerik eta bizitzeko gogorik galdu gabe. Irribarrea aurpegitik kendu gabe eta etxeko atea zabalduz. Lasaitasunik galdu gabe. Eta batez ere, esperantzarik galdu gabe. Mendebaldeko Saharara itzultzea desio dute haur txikienetik hasi eta saharar zaharreneraino. Konbentzituta daude lortuko dutela. Eta lortzen dutenean banderari buelta emango diote: orain behean dagoen esperantzaren kolore berdea goian geldituko da eta goian dagoen beltza behean.