otomanoak

---

HISTORIA:

 

Gizateriaren hasierak “La Caverna de Karain ” gizateriaren lehen aztarnak anatolias lurretan aurkitzen dira. Paleolito garaikoak dira 100.000 k.a.- koak. Gero eta aztarna gehiago egon ziren 8.000. urtean k.a., garai honetan ezarkuntzak aurkitu dira Cayönü-n eta Hacilar-en. Catalhöyük-en historian lehen urbanizazio antolatua aurkitu zuten.

Tukoak, herri nomada zirela, Asia erdialdetik hainbat buelta eman ostean Anatolira heldu ziren, garai artan esaten zuten bezala “ Asiako probintzia inperio Erromatarra baino txikiagoa ”. XI. Mendetik  erromatarren kontra batailak irabaziz Anatolian finkatzen hasi ziren.

 

JENDEA:

 

65.000.000 edo pertsona bizi dira Turkian, 3.000.000 pertsona kanpoan bizi dira eta populazioko %70-ak hiri handietan bizi da (Istanbul, Anakara, Izmir, Adana, Antalya eta Bursa)  eta %30 zonas rurales. Turkiako biztanleak gaztea da jaiotza tsa handia delako.  

Ondo iakusteko Turkoak nola diren ondo legoke “ kahve ” tabernetara sartzea, hemen gizonek kafea eta “ tavla ”-ra (Turkiako mahai jokoa da) jokatzeko elkartzen dira.

Turkoak besteengandik desberdintzen dira bere ongietorri onagatik eta abegikortasunagatik. Turkiako familia baten bazkaria orduetara luzatu daiteke jan ostean oso garrantzitsua dira osteko elkarrizketak.

 

Turkoen alfonbrak oso tipikoak dira eta gaur egun egiten jarraitzen dute

 

MUSIKA ETA DANTZAK:

 

 

Musika:

 

“ Variopinta ” musika folklore Turkoko ezagunena da, etapa Asiatikotik dator, musika mota hau, militarra eta Turkiako “ Corte del Imperio Otomano ” -ko  musika finarekin konparatuz nahiko antzekoak dira. Musika tradizionalak  kulturalki nahiko aberatsa da.

 

 

Musika tradizionala ez zen erregistratu orain dela gutxi arte, Asiklar -ek (trobadore) herriz herri joaten ziren  bere musika jotzen  horregatik herri honen tradizioa mantendu egin da historian zehar. Musika militar Otomandarra gaur egun musika tradizional moduan erregistratua dago. Musika hau Asiatik jatorrikoa da, musika hau jotzeko tinbalak, klarineteak, zinbaloak, platiloak eta kanpaiak erabiltzen dira. Gehien nabari den instrumentua kañako txirula da, hau Kanyan entzun daiteke Sufi Mevalan mistikoaren omenez egindako festibaletan.

 

 Dantzak:

       

Turkiako eskualde bakoitzak, bere dantza eta bere janzkera tradizionala ezberdina dauka, hauek dira esagunenank:

- Horon: Dantza mota hau Itsaso Beltzaren ondoko herrietan tipikoa da. Normalean gizonek eramaten dute aurrera, beltzez jantzita zilarrezko apaindurekin doaz. Dantzariak elkarrekin loturik erritmoa markatzen dute armak elkarri jotzen.

 

- Kasik Oyunu: “ Koilararen dantza ” Konya-tik Silifke-ra azaldu egiten da. Emakume eta gizonez osatuta dago, osoa lai jantzita, bakoitzak koilara bat dauka esku bakoitzean eta elkar jotzen dituzte.

 

- Kihz Kankan: Otomandarrek Burtsa konkistatu zuten eguna irudikatzen dute “ Ezkutu eta Espata ” deituriko dantzarekin, Burtsa Otomandarren Inperioaren lehengo hiria izan zen. Bakarrik gizonak parte hartzen dute. militarrez jantzita, musika barik dantza egiten dute bakarrik espata eta ezkutuak elkar jotzean sortutako soinuekin.

 

Zeybek: Egeo Turko dantza honetan, dantzariek jantzi distiratsuekin jantzita, efe deiturikoak, kuraia eta heroitasuna sinbolizatzen dute.

 

 GASTRONOMIA:

 

Turkoek gastronomia beraien bertute nagusienetariko bat bezala erakusten dute.

 

Jatetxeak eguneko 24 orduak zabaltzen dituzte. Edoasein ordutan lor dezakezu; sopak, lehen platerak, barazki eta haragizko platerak, entsaladak, postre gozoak eta fruta. Turkia 4 itsasoz inguratuta dagoenez, mariskoa eta arraina ez da sekula ez faltako.

 

Lehen plateretan edo “ mezeler ” ezagunak dira; arnavut cigeri, cerkez tavugu eta taramak (arrautzaz eta arrainez egindako saltsa). Aragirik nabarmenena döner kebap da. Berenjena da gehien erabiltzen duten barazkia.

 

Edaria nazionala cay (tea) da. Alkoholdun edaririk ezagunena raki deitzen da, anis zaporeko alkohol oso gogorra.    

 

LITERATURA:

 

        Turkian edo antzinako Inperio Otomandarren idatzitakoa da, gaurko turkoaren aurreko hizkuntzan (osmanli türkcesi).

Lehengo idatziak Asiako erdialdean aurkitu ziren.

 

Turkiako literatura 3 garaietan bana daitezke:

 

- I  Islamaren hartzea baino lehen:

        Gehien bat ahoz erabiltzen zen. Idazkera Turko zaharrenak eskulturetan idatziak aurkitu zien VII. menderarte amaieratik VIII. menderarte, Orkihon deturikoak.

 

- II  Islama hartutakoan:

 

        “ Beyliks “- en fundazioek, Islamaren sarrera eta Inmerio Selyúcida eta Otomandarren sorrerak literaturan eragina izan zuen, bi zatitan garatu egin dena: Divan literatura edo literatura Tuko klasiko arabean eta persan oinarrituta eta literatura kostunbrista turkoan, Erdialdeko Asiakoan oinarrituta.

 

- III  Literatura Turkoa Literatura Mendebaldarrean oinarriturikoa:

 

        Otomandar Inperioko aldaketa soziala, ekonomiko eta politikoan eragin handia eduki du gaur egungo literatura Turkoan. Literaturaren askeneko aldian, Errepublikar Aroaren Literatura deitutakoa, oinarrituta egon zen hurrengo eskola literaioengandik: Tanzimat (Erreformak), Servet-Fúnun (Zientzia), Fecr-iati (aro berria) y Ulusuat ( Nazioko literatura).

 

     

JAI EGUNAK:

 

- Urtarrilak 1 : Urte berria

- Apirilak 23 : Soberania Nazionalaren eguna

- Maiatzak 19 : Atatúrk aipamenaren eguna, gazteena eta kirolarena

- Ekainak 30 : Victoriaren eguna

- Azaroak 29 : Errepublikaren eguna, Turkiako Errepublika aipamena egiten       den eguna.

 

ERLIJIOA:

 

        Biztanleen  %97 musulmandarra da, askoz gutxiago kristautasuna eta judua, bakarrik %3.

 

MITOLOGIA:

 

         Turkoen Herriaren sorrera k.a II. mendean izan zen, kondaira dioenez, tribu osoa hiltzen da bakarrik ume bat bizirauten du. Ama otsoa     “ Asena ” umea elikatzen du lurralde itxi eta metalezko batean. Umea astean otsotik beste 10 ume jaiotzen dira eta hauek egiten dute lehengo tribuak beste lurraldeetako emakumeak lapurtuz. Urteak pasatu ahala, biztanleria bikoizten da eta horrela mundutik banatzen dira.