Jamaika

---

·        HISTORIA

 Jamaikako historian zehar lurralde horrek izen asko izan ditu. Arawakan hitz egiten zuten Taino indigenek eta Xaymaca deitu zuten uhartea.Xaymaca izena “basoen eta lurraldea” esan nahi du. Santiago bezala ezagutzen zen espainiar kolonia izan eta gero, mendebaldeko Indietako Britaniar Koroen Jamaikako kolonia bihurtu zen. Irlako lehenengo biztanleak arawak indigenak ziren, K.a. 4000 eta K. a. 1000 bitartean. Hego Amerikar jatorrizko herri hau desagertu zen Europarrak uhartera iritsi ahala. Gaur egun arawak kulturaren gaineko aztarna gutxi aurkitzen dira irlan.

 

Kristobal Kolon 1494an ailegatu zen, eta Espainiarako aldarrikatu zuen. Santiagoren izenpean. Bere heriotzako uhartea ez zegoen guztiz kolonizatua, baina urte gutxitan arawa guztiak birrinduta suertatu ziren. Espainiak, piraten eraso andanari aurre egin behar izan zien. Azkenean, Britaniarrek irla 1655ean bereganatu zuten. Espainiak 1670 arte ez zion irlaren gaineko mendea aldarrikatzen utzi. Britaniarrek uhartea ez zuten inoiz galdu gerra batean. Hurrengo urteetan, Karibe itsasoa zeharkatzen zuten piraten babesleku bilakatu zen Jamaika, adibidez: Henry Morganena.

 Britaniar menpean, Jamaika munduko azukre-esportatzaile handienetarikoa bilakatu zen. Izan ere, 1820 eta 1824 bitartean 77.000 tona azukre ekoizten zuen urtero. Horretarako, Afrikatik era masiboan ekarri behar izan zituzten esklabuak.XIX. mendean hasierako, afrikarren kopurua europarrena hogei alokatu ziren irlan. Matxinadak etengabe gertatuz gero, esklabutza 1834an amaitu zen. Esklabutza britaniarrek, indiarrak eta txinatarrak ekarrik zituzten, merkeagoak zirelako. Gaur egun ere, indiar eta txinatarrak horien ondorengoak Jamaikan bizi dira.

 Bigarren Mundu Gerraren ostean, pixkanaka-pixkanaka independentzia bereganatzen joan zen Jamaika Erresuma Batuarekiko. 1958an, mendebaldeko Indietako federazioko probintzia bihurtu zen. Independentzia osoa 1962an eskuratu zuen, federazioa utzi ondoren.

 Independentziako lehendabiziko urteetan ekonomiak gora egin zuen. Inbertsio sendoak egin ziren hainbat arlotan: turismoan, aluminio ekoizpenean eta abarretan. Hala ere, lehen hamarkadako gorakada horren artean, batez ere hiri txiroen artean, banandu ez ziren usteak zabaldu ziren. 1970eko hamarkadan, ekonomiak behera egin zuen, hezkuntza eta osasun-sistemetan egin ziren inbertsioak. 1980an, nazioko produktu gordina %25 jaitsi zen 1972an. Ekonomiaren beherakadak jarraitu egin zuen.

 Hori dela eta, Jamaikar askok herrialdea utzi behar izan dute. 1990eko hamarkadan gertatu zen emigrazio-olaturik handiena, baina gaur egun ere handia da. Urtero, 20.000 Jamaikar inguru emigratzen dira AEBetara, batik bat New Yorkera eta Miamira. Handik zein Kanadatik eta Erresuma Batutik bidaltzen den diruak Jamaikako ekonomiari laguntzen dio.

 - Espainolen aldia

 Kolonek estatu pribatuak aldarrikatu zituen eta irlari Santiago irla edo Santiago de Jamaika izena jarri zion. 1509. urtean Espainia irlako gobernadoreak, Diego Kolonek, konkista eta Jamaika irlaren kolonizazioa Juan de Esquiveliren esku utzi zuen. Borroka asko lortu ondoren, Esquevalek bertako jendeei menperatu zuen.

 Jamaika konkistatu nahian judizio- egoitzak jarri zioten, Espainolen aldetik. Kolonen ostean, bere semea Diego Kolon irlarekin geratu eta berreskuratu zuen. 1520.urtearen inguruan, Arawakek desagertu egin ziren honako bi arrazoiengatik; alde batetik, Espainolek esklabu moduan tratatzen zituztelako eta bestetik, hainbat gaixotasun ekartzen zutelako.

 - Ingelesen aldia

 1654.urtean, Oliver Cromwell espedizio bat Karibera bidali zuen. Haiek, Espainolek, erronka egin nahi zuten eta horretarako zona bat beraien ondoan hartu behar zuten. Beraiek Espainolen zonaren ondoan jartzea pentsatu zuten horrela desafiatu ahal izango zieten. Beraien zonarekin geratu ahal izateko eta horrekin botere handia lortuko zuten. Galdutako eraso batengatik Penn y Venables Jamaikara abiatu ziren non Cristobal Isasi Espainolen gobernadorea, Santiago de la Vegara erretiratu egin zen bere 1500 gizonekin, ingelesei utziz.

Edward D`Oyley  gobernadore izendatu zuten. Gerran zehar, Isasi, bere gizonek eta esklabu batzuek inglesei zigortu zieten eta 1660.urtean azkenean espainiarrak Kubarantz abiatu ziren. Horrela 1670.urtean Espainiak onartuko zuen Ingelesen   subiranotasuna Jamaikarrengan. Legealdi Inglesan zehar, Jamaika izan zen mundu mailan azukre gehien esportatu duen herria. Esportatu zuen azukre kantitatea 77.000 tonelada dira eta azukre kantitate handi guzti hori Afrikako esklabuek landutakoa da. 1834.urtean, esklabuak indargabetu ziren, Britaniarren kontra agertu zen matxinadaren ondorioz.

  - Jamaika independientea

 Maiatzan 1960ko urtean, Alexander Bustamante, bere oposizioak deklaratu zituen Jamaika Indietako mendebaldeko partea izaten jarraitzeko. Honek, erreferenduma jarri zuen non independentzia bozkatzen zuten. 1962ko abuztuaren

 6an,Jamaikak bere independentzia lortu zuen. Hortik aurrera, irlaren historia politikoa oso arraro dabil.

 ·        JAMAIKAKO BANDERA

 Jamaikako bandera nazionala 1962ko abuztuaren 6an hartu zuen, Jamaikako independentzia egunean. Hiru koloretan konposatua dago: berdea, horia(urrea) eta beltza. Beltz koloreak Jamaika herriaren indarra eta sormena sinbolizatzen du. Hori edo urre koloreak eguzkiaren argia eta herriaren aberastasun naturala sinbolizatzen du eta berde koloreak geroko esperantza errespetatzen du eta nekazaritzaren aberastasuna sinkronizatzen du.

 Armadako bandera, hau da, gerra adierazten duen bandera zuri kolorea du non bandera nazionalean mastiletik hurbilen dagoena. Hirugarren bandera, Royal Navy-k egituratua, “insigna blanca” izenarekin ezagutzen da.

                                        

 ·        DEMOGRAFIA

 Jamaika irla bat da. Askea da eta Karibe itsasoan kokatzen da. Erdi Amerikatik 630km-ra, Kubatik 150km-ra eta irla La Española irlatik 180km-ra dago. Irlaren azalera 10.991 km karratu ditu, beren kostaldea 1.022km-koa da. Jamaika irlak luzeraz 240km eta gehienez 80km zabaleraz ditu.

 Jamaikaren kapitala Kingston da eta beraien hizkuntza ingelesa da. Irla Honen klima hezetasun tropikalekoak dira 26º eta  4º tako anplitude termikoa. Tenperatura altitudearen eraginez igotzen da edo jaisten da eta jaisten den tenperatura hotzena 10º-koa da. Florak eta faunak baso lehor eta tropikala da, barietate handikoak. Jamaikan bizi direnak 2.750.00 dira. 91%a afrikarrak dira, 6%a mestizoak eta %3a geratzen direnak kantitate txikiena zuriak eta asiarrak dira. Jamaika hiru konderri eta hamalau parrokia banatzen du.

 ·        POLITIKA

 Jamaikako konstituzioa, 1962.urtean aldarrikatu zen, gobernu parlamentuko sistema ezarri zuten, Erresuma Bateratuaren arabera. Estatuak, hiru botere politiko bereizten ditu: botere ejekutiboa non ingalaterrako Isabel II.na erabilia, botere legislatiboa eta botere judiziala.

 ·        GEOGRAFIA

 Irla lurrazal menditsuz inguraturik dago eta kostaldea franja txikiz inguraturik dago. Jamaikako klima tropikal beroa era hezea da, baina batzuetan mendi zonetan batez ere fresko egiten du,

  Karibe itsasoaren erdialdean, ez dira urakanak ailegatzen eta ez beste Jamaikatik hurbil dauden irletan bezala. Mendiek sorrarazten duten haizearen eraginez urakanak desbideratzen ditu.

 ·        EKONOMIA

 Jamaika oso gune garrantzitsua da eskualde turistikoan. 90.hamarkadan atzerritarren laguntzaz ekonomia asko igo zen. Turismoaren apartez azukrea ere eurek landatzen zituzten eta azukrearekin ekonomia hobetu egin zen. Lau urtez egon ziren krisian baina azkenean bukatu eta normaltasunean segitu zuten. Lurrak lantzen zituzten nekazariek kafea, tabakoa,bananak eta azukre kanak esportatzen zituzten. Beraiek landatzen zituzten guztia bertakoek kontsumitzeko erabiltzen zuten. Jamaikan ez daude aberats asko, baina badira historian zehar garrantzitsu diren jendeak aberatsak direnak.

 ·        KULTURA ETA ERLIJIOA

 Jamaikan gehien nabarmentzen dena bere kulturaren aberastasuna eta musika da, honek bi gauza irlak famatuagoa izatea eragin du. Jamaikan ematen diren musika motak SKA, REGGAE, ROCK STEADY, DUB, DANCEHALL, RAGGA eta RAGGA JUNGLE dira. Musikaririk famatuena REGGAE da bere modu ezberdina eta doinuengatik. Musika hauek guztiak Bob Marley Jamaikako abeslari famatuenak sortu egin zuen.

 Bob Marley

 Robert Nesta Marley gehien ezagutua Bob Marley izenagatik 1945.urteko otsailak 6an jaio zen. Nine Miles Jamaikako reggae abeslari famatua da. Bob musikari buruzko empresa bat jarri nahi zuen eta Joe Higgs beste Jamaikar abeslari batek

 lagundu egin zion, abeslari moduan famatua izaten. Berak bere lehenengo kontzertuak eta egiten lagundu zion.

Bob Marley fama ikaragarri handia euki zuen mundu osoan. Hollywood-en “Paseo de Fama”-n bere lehenengo izar propioa du. Europako gira bukatu ostean Ameriketara joan zen. Bere hanka futbolean jokatzen egin zen zauriaren erruz infektatu eta kantzerra poliki-poliki hasi zitzaion gorputz osotik. Zortzi hilabete ondoren hil egin zen.

Bere heriotzaren ostean sortu egin zen polemika ikaragarria izan zen.

 Jamaikako erlijiorik handiena RASTAFARISMOA izan da.

 ·        Rastafarismoa

 Rastafarismoa mugimendu erlijiosoa da, Jamaikan sortua 1930.urtena. Jamaika osoan ematen da eta Karibetik, Bretainia Handitik eta Estatu Batuetatik banatzenhasi zen. 1923.urtean hasi zen, non 20.000 Jamaikar inguru bere herrira bueltatu zirenak beraien lanen kontratua bukatu zitzaielako zen, (Jamaikan bezala Panaman eta Kuban berdina gertatu zen) beste lan batzuen bila joan ziren.

 ·        OHITURAK

 Familiak,

Jamaikar klase txikiko jendeek klase handiko jendeek baino asko gehiago izaten dira. Gizonek probatu behar dute beraien gizontasuna ume bat edukitzean. Emakumeak aldiz, euren emankortasuna adierazteko erditu behar dute. Emakumeek haien umeetaz arduratu behar dira, baina hauek euren amama eta aititekin bizi dira beraz beraiek zaintzen dute umea emakumea lanean dagoenean eta horrez aparte familiakoek edo aitabitxiek zaintzen dute umea. Etxeak ormigoiez eginda daude.

Janariak,

Jamaikar janaria berez oso garratza da. Arroza, barazkiak, fruta, behi okela eta arraina. Arraina hainbat alditan jan al dute eta ACKEE eta arrain salatua askotan hartze dute gosari bezala. Beraien entsalada tipikoa  uraza-buruagaz eta azenaorioaz egiten da. Janari famatuenetarikoak curry da eta adibidez han asko jaten den janaria tipikoa ahuntza curry-ra.

Edariak ere oso bereziak dira, tea,frutazko zukuak, infusioak eta edateko hartzen dute. Alkohola daramaten edariak zerbeza eta rona da famatuenetarikoak. Emakumeek gehienbat ez dute edari alkoholik jendearen aurrean edaten.

 Entretenimenduak,

Jamaikarrek kirol asko egiten dute, kirolik famatuenak futbola eta kriket-a da. Mahian jolasten diren jolasak ere dituzte eta dominoa da jolasik nahiagoena. Horretaz aparte, tenisa, menditik bizikletan ibiltzea, igeriketa, musika, dantzatzea, windsurfa eta atletismoa gustatzen zaie.

Musika oso garrantzitsua da jamaikar gehienentzako.(reggae, gospel, el soka(calipso)...etab. Soca oso famatua da inauterientan, jai handi bat ospatzen denean....kale-jirak eta egiten dute hori ospatzeko.