KONTUZ! TXAKURRA

31 eskutik bloga, 2016-VI-14

Martin Rezola Clemente

«Errare humanum est», esan zuen filosofoak. Eta guk erantsi, apaltasunez: «Itzultzaileen artean ere bai».

Gurean ere txakurrak oinutsik dabiltzala erakusteko, errakuntza edo hutsen adibide-sorta labur bat prestatu dut. Ez inor atzamarrez seinalatzeko edo barregarri uzteko, ezpada denbora-pasa entretenigarri bat eskaintzeko. Azken batean, denoi gertatzen zaigun zerbait da: letra bat erori, alboko tekla sakatu, «en relación con» jartzen duen tokian «en felación con» irakurri…, edozer aldrebeskeria gutxien espero duzun lekuan.

Inor mindu ez dadin, etxeko errakuntzetatik hasiko naiz. Aspalditik entzuna nuen erlezaintza arautzen duen dekretuarena, baina sinesgogor samar nenbilen, hiri-kondaira apokrifo horietako bat zelakoan. Eta hortxe dago:

(Erne, gero, eztia erosten duzunean. Begiratu ondo etiketak zer dioen: mila-lorea, izpilikua, akazia edo… fox-terrier.)

Gure Agintaritzaren Aldizkaritik atera gabe, eta txakur-eztiaren zaporea kendu ezinik bazaude, Euskal Okelari buruzko 2013ko martxoaren 20ko Agindua irakurtzea duzu onena.

Euskadin, esnetarako haragikia ekoizteko sustraituen dagoen sistema bailaren eta mendialdeen arteko trantsumantzian oinarrituta dago. Garrantzi handiko ekoizpen-sistema tradizional bat da, zeren eta, alde batetik, bazka-baliabide naturalen aprobetxamendua ahalbidetzen baitu, eta bestetik, ingurune naturalaren paisaia- eta ingurumen-balioa baldintzatzen baitu.

(El sistema de producción de vacuno de carne con mas arraigo en el País Vasco se basa en la transtermitancia entre el valle y la montaña. Es un sistema de producción tradicional de gran importancia ya que por una parte permite el aprovechamiento de los recursos forrajeros naturales y por otra, condiciona el valor paisajístico y ambiental del medio natural.)

(Horixe bai, esne txarra…)

Bestelako hiztripuak ere badira; letra baten galerak sorturiko huts mozorrotuak, zarata handirik egin gabe, disimuluan pasatzen direnak:

El Plan «Heziberri 2020», aprobado por el Departamento de Educación, Política Lingüística y Cultura del Gobierno Vasco, responde a la idea de conjugar las líneas estratégicas de innovación y desarrollo establecidas en el marco europeo para el año 2020 con respecto a la educación y la formación, con los retos educativos propios de nuestro contexto y entorno…

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak Heziberri 2020 plana onartu zuen, 2020rako Europako esparruak ezarritako berrikuntza eta garapenerako ildo estrategikoak elkartzeko asmoari erantzuteko, hezkuntza eta prestakuntzari errespetua eta gure testuinguru eta ingurunearen berezko hezkuntza-erronkak kontuan hartuta.

Gaztelaniaz ere bada klasiko ospetsu bat, zoologiaren munduarekin zerikusia duena, eta ezin egokiago datorrena hizkuntza horretan erabiltzen den gazapo izendapenarekin:

LEHENDAKARIORDEAK: Muchas gracias, señora conejera. Y para las aclaraciones que entienda oportunas, tiene la palabra la señora Urkiola. 

(Eusko Legebiltzarreko batzorde baten bilkuraren hitzez hitzezko transkripziotik)

Untxigintza hori maskulinoan ere badago, noski:

Eta pentsatzen jarri naiz, gaztelaniaz conejero-ak badaude, zer egon daitekeen euskaraz horren parekorik. Saiburuak, agian? Bai ba, egon badaude, Legebiltzarreko agirietan eta EHAAkoetan (ez dute esaten, bada, ikaragarri handitu dela sarraskijale lepasoilaren populazioa…?).

Administrazioa utzita, literaturaren eremu zabalean ere hainbat dira esanahien arteko igurtziak, ezbide harrigarriak. Gure bi idazle ospetsuenetako oraintsuko lanen bi pasartek honela diote:

Zaldiek ez dute negar egiten. Zesarren heriotzako orduan malkoak isuri zitzaten, mostaza-aleak artu zizkieten sudur-zulotik.

Erioak erreka berera zihoazen denak.

Eta errioak eta herioak nahasian, Jorge Manriquek bere aitaren omenez idatzitako eresi-kopla haiek etorri zaizkigu guri gogora: «Nuestras vidas son los ríos…» (Nemesio Etxanizek euskarara ekarri zituenak: «Eriotz-itxas-azpira/doazen ibaiak dira/gure biziak.»)

Nire begikoena? Zientziari buruzko lan polit bateko hiztripu hau, txit poetikoa atzematen dudana:

Hor dago, adibidez, arrastien eta ugaztunen arteko transizioa ere…

Esan bezala, gaztelaniaz ere ez dira falta izaten horrelakoak, eta izen handiko lanetan, gainera. Bat, benetan bitxia, Stephen Jay Gould zientzia dibulgatzaile emankor eta bikainaren Wonderful life famatuaren gaztelaniazko itzulpenean aurkitu berri dut, oraindik orain (Editorial Crítica, Barcelona).

Eboluzioari buruzko liburu honen planteamendua oso interesgarria da. Puzzle bat, piezak zatika, emozioa ere zatika, Aghata Christieren hilketetan bezala. Zerbait garrantzitsua aurresentitzen da… «Estoy a punto de describir el momento clave de este drama…», dio une batean egileak. Eta, bat-batean, liburuko esaldi-gakoa…:

Opabinia uno era un artrópodo.

Alferrik bilatuko dituzu «Opabinia dos» eta «Opabinia tres». Ez dago horrelakorik. «Opabinia no era un artrópodo» behar zuen. “U” alu bat sartu da isilka, eta zentzuz aldatu esaldia, eta horrek hankaz gora jarri du ordurarteko arrazoibide guztia (Opabinia artropodo bat ez bazen, bizidunen taxonomia berrikusi beharra zegoen eta abar…).

Ez hori bakarrik. «Drama» hori duela 505 milioi urte gertatu zen, Kanbriar Ertaina deritzon garaian. Eta «Cámbrico Medio» esapidea makina bat aldiz agertzen da orriotan. Behin izan ezik; momentu zirraragarri horietako batean, hain zuzen ere:

Si nunca se hubieran encontrado los componentes de cuerpo blando, Burguess Shale sería una fauna del Cantábrico Medio en absoluto interesante de unos treinta y tres géneros.

Harrapazank hori!