HARRINABARREZKO ELE-ONTZIA (Medearen iratzartzea eta beste poemak, Itxaro Borda)

                                                                         BERRIA, 2013-05-19

Egilea: Itxaro Borda.

Argitaletxea: Maiatz.

Medearen iratzartzea ele-ontzi gotorra duzu, Itxaro Borda poetaren jitea biltzen duen gotorlekua, 30 urtetako (1982-2011) poemen antologia. Poema-puzzlez osatutako gaztelutzat ere jo dezakegu. Areago, edizioa elebiduna den aldetik. Egileak frantsesera (Le Réveil de Médée) itzuli baititu poemok. Are gehiago, erran nezake, ausardiaz, poemak itzuliak baino, ez ote diren poema itzulikatuak.

Medearen iratzartzea Itxaroren iratzartzea duzu, eta andrearen iratzartzea orobat. Grezian abiaturik, mitologian elikaturik, literaturan eta artean funtsaturik, Medea, Antigona, Elektra, Ariane edota Phedra dira poetaren musak eta gogoeten inspirazio iturri. Mitologiako pertsonaia horiek andreen arteko amodioa dute laket, emakume erreboltariak dira, amodioz eta desamodioz gorpuztuak. Halaxe da Itxaroren poesia ere, tragediak gorpuztua.

Andreok abiaburuan dituela, poetak gurera bide egiten du, euskal tradizioaren Lasturko Milia gogoratuz. Harago ere bidaiatzen du, Frankfurteraino adibidez. Lilli Lichtenauerren eta Lasturko Miliaren malkoak errekasto berean batzen ditu, eta euren amodioak bere eginez berea eskaintzen die. Feminismoaren gorazarrean, besteak beste.

Bordak XX. mendeko andre borrokalariak ditu bidaide eta gogaide: Itxaro gaztea, nerabezaroa gainditu ondoren, ausardiaz betetako bizitza egitera abiatu zen, emakumearen zoritxarrezko destinoari aitzi eginez. Andre ukatuaren eskarmentua darama larruan, amatasunaren gogorra bihotzean, euskalduntasunaren ukapena gogoan. Medearen eta Elektraren arteko amodioaren gisakoa dastatu nahi luke, baina bizi den munduan maitasuna ukatua da. Bihotza erdibituta dauka, eta horrek erditze minak sorrarazten dizkio. Andre ukatua sentitzen da, bertzeen mundu urosean bera malerusa izaki. Ukatua izateaz gain, herri nortasuna bipildua zaion alaba sentitzen du bere burua. Hartara, poesian eztitzen ditu nekeak eta penak. Amodio ezinezkoetan etsitzen eta bakartasunean erdiesten zoriontasuna. Bakartasunean ehuntzen dituen hitzen laguntzaz begiratzen dio gogoari, bizitza nola doakion antzemateko.

Andreak dira Itxaro Bordaren poesiaren eragileak, eta andreei zuzentzen zaie, munduon bizitako ukapena transmititzeko desioz. Konparazionera, ama presente dauka (Gogoan eta Amaren irria), eta alabari (Axis mundi, Ainararentzat) zuzentzen zaio. Poetak bere aberriaren berri helarazten digu halaber: herri xumearen soa gorde du izan zeneko haur haren zorion uneei atxikitzeko.

Poetaren bidaldian bidaia behartuak ere badaude, erbestera, hala nola Parisera. Feminismoaren aldarria egiteaz batera, kritika soziala eta politikoa egiten ditu poesiaren bidean. Parisera ez ezik, Madrileraino ere bide egin du. Llorando poema lekuko. Tragediek eragindako malkoek ikusmena itsutzen digute, eta gogoa kamustu, naski. Borda poetari hala agitu zaiolakoan nago. Ausardiaz diot hori ere.

Liburu hau, ausardiaz erranik, tótum revolútuma da. Intelektualengandik elikatzen den poeta intelektualaren isuriak bete du ele-ontzi hau. Halaber, herri jakintzatik ere elikatu da elez eta arimaz, oparo elikatu ere. Ontziko eleak existentzialismoan kulunkatzen dira, eta erromantizismoaz edertzen. Alabaina, poema ezkorrak gailentzen dira oro har, malenkoniaz zipriztinduak, Itxarori —eta esperantzari— arrail fin-doiak zabaltzen dizkiotenak.

Are ausardiagoz ere diot: liburu gotor hau harrinabarrezko ele-ontzia da. Alta, agian, langaiak, hizkuntzak, eleek gehiago moldatzea mereziko lukete. Agian, diot.

Edo, poetaren desio ote horrela izatea?