Zer lortu dute Iruña-Veleiarekin?

Egia gailendu arte tematuak izan gara eta izango gara; ez Iruña-Veleiakoa "polita edo liluragarria" iruditzen zaigulako. Ez gara hain erromantikoak. Baizik eta funts gutxiko eta erabat interesatuta dauden argudioekin Euskal Herriko ondare handi bat suntsitzeko eskubiderik ez dagoelako.

Lehenik eta behin, arrazoi interesatuak. Zer lortu du protagonista bakoitzak ikuskizun handi honetatik? Epaileak ihes egin du epai salomoniko batekin, baina kalte egiten dio azken finean gure ondareari. Arabako Foru Aldundia ez dakit ordainduta sentituko ote den bere sorgin ehiza kupidagabearen ondoren. Azterketa arkeometriko serio eta independente bat eskatu beharrean, eta hori zen, hain zuzen ere, egin behar zena, Instituto del Patrimonio Cultural de Españako ondorioez fidatu da. Esan beharra dago erakunde horrekin lotutako jendea "euskalduntze berantiarra" babesten ari dela eta Iruña-Veleiaren aurkikuntzek teoria hori erabat gezurtatzen dutela.

Ez da Iruña-Veleiaren aurkikuntzak zalantzan jarri duen dogma bakarra, Vatikanoko dogma patriarkal batzuk ere  airean utzi ditu, eta hori ondotxo daki Fabrizio Biscontik, “Pontificia Comissione de Arkeologiako” presidenteak, prozesu osoa arretaz jarraitu eta esku hartu duena. Nola onartu Maria Magdalena Azken Afarian Jesusen eskutik agertzea! Eta beste gauza onartezinak. Eliza lasai geratuko da epai horrekin.

Interes gehiago? Bakoitzak jakingo du, baina Eliseoren aurkako lekukotza eman zuten taldeko arkeologoak beste gune arkeologiko batzuk zuzentzen ari dira. Interes gehiago? Ez behintzat Eliseo Gilen eta bere Lurmen taldearenak, haiek ez zutelako nahasmen horren beharrik, ezta irabazteko ezer ere. Iruña-Veleiako grafitoak IV. mendean grabatu zituztenak bezain errugabeak dira. Zer jauziko zitzaien aurreikusi izan balute, zuhurragoak izango ziren. Argiekin eta takigrafoekin lan egingo zuten. Haien aurreikuspenik eza ia bizitza kostatu zaie: haien ospea, lanbidea… eta azken 12 urte hauetan kalkulaezina izan den kalte eta sufrimendua. Zergatik eskatzen zituen Eliseo Gilek proba arkeometrikoak behin eta berriz, eta behin eta berriz ukatzen zizkioten? Errudun sentitu izan balitz ez zuen egingo eta ez dut uste masoka bat izango denik.

EHUko inplikatuak ere ez dira masokak.  Ekonomikoki etekina atera duen bakarra EHUko Arkeologia Saila (Unibertsitate Publikoa) izan da: Lurmen kanporatu ondoren, 1.500.000 euro baino gehiago kobratu ditu, eta haren nagusia, lehen neurri gisa, gune arkeologikoa presaka suntsitzen ibili zen, hondeamakina batekin. Gerorako argazkia geratu zaigu. Eta Arabako Aldundiak "eraberritze lan batzuk" ari zirela esan zuen.

Eta zer da Aldundiak lortu duena, hain gogor jotzeko? Kasu egin zien hasieran faltsutasuna oihukatuz agertu ziren eta arkeologoak ez ziren EHUko Hizkuntzalaritza Saileko “jakintsuei”, hondeamakina sartu zuen arkeologoaren lagunak. Eta Aldundiari euren argudioak balekotzat iruditu zitzaion grafitoak lurperatzeko, besteak beste "a artikulua" agertzen zela, eta, beraz, "erabat faltsuak" zirela, "A artikulu" hori ez zelako euskeraz agertu bi edo hiru mende geroago arte.

Bada, hizkuntzalari batek jakin beharko luke ATA, AMA, NIIBA, RIIBA, SABA, SIIBAren amaierako A horiek (aita, ama, neba, arreba, osaba, izeba) organikoak direla, kasu honetan ABA (leinua) matrizetik datozenak, euskeraz zein iberikoz existitzen dena.

NAIA, URA, LURA, ARAINA, POLITA hitzak geratzen zaizkigu, eta hizkuntzalari horien arabera "a artikulua" dutenez faltsuak dira. Baina arrazoi asko ditugu pentsatzeko "a" horiek ez direla "artikulua", baizik eta desinentzia bat (hitz oso baten marka edo arrasto bat): adibidez, POLITA, txikitasuna adieraz lezakeen ITA atzizkia izan daiteke, euskeraz zein hispanieraz ezagutzen dena (Garita, Zorita, Zengotita...). Horri gehitzen badiogu ILUNNA eta IBARRA bezalako izenak duela bi mila urteko hilarrietan agertzen direla …

Horregatik, faltsuak direnak hizkuntzalari horien argudioak dira. Posible al da, museo monografiko bat eraikitzeko beste ematen duen ondare bat horrela lurperatu nahi izatea? RIP ospetsuari, Descartesi eta abarri dagokienez, hobe da hitz egin aurretik informazioa lortzea, batez ere kazetaria bazara.

Gai honetan guztian aurreiritzi sakonak daude, nahita zabalduak, noski, eta, beraz, norbaitek zuzen deitu du "ezjakintasunaren industria". Sistema kolonizatzaileak asko koipeztatzen duen industria da, eta horren tentakuluak EHUra eta ETBra ondo iristen ari dira, besteak beste.

"Euskalduntze berantiarrarena" Martin Almagrok bultzatutako kanpaina bat da eta Santana, ETBren bidez, zabaltzen ari dena… euskeraren benetako historia (zientifikoa) ezkutatzen duena. Eta "hispanoa latinetik datorrela" esatea, esaten den bezala, zalantzagarria da. Hispanoa iberiar hizkuntzatik dator, eta berunezko eta brontzezko taulatxoetan idatzitako idatziak duela 2.300 urtekoak dira gutxienez. Hau da, latina artean linboan zegoela.

Eta mundura itzuliz, Euskal Herrian zentzu pixka bat falta izan da. Nazioartean ezaguna den Edward Harrisek, "Harris Matrix" arkeologia erregistratzeko metodoaren sortzaileak, Iruña-Veleian aurkitutakoa ikusi zuenean, hura guztia faltsutzea ezinezkoa zela esan zuen. Zientzialari handi baten sen ona. Izan ere, Eliseo, Yaweh bera ere ez zen horretarako gai izango.

Informazio faltak eta zabaldu diren erdizko egiek jendearen artean nahasmena sortu dute. Eta, era berean, dena esan behar da, Euskal Herriko herritar kultuenek eta dinamikoenek  ez dute gai honetan interes handirik erakutsi nahi izan.