HIZKUNTZAREN ERABILERA EZ DA INOZENTEA

Hizkuntzaren erabilera ez da inozentea [prest!20, 2002ko azaroa]

Pentsamendua eta hizkuntza txanpon beraren alderdi biak dira. Darabilgun hizkuntza moduak errealitateaz dugun ikuskera moldatzen du, eta, alderantziz, adimenari esker hizkuntza egokitzeko gai gara, adierazi gura ditugun kontzeptuak zorrotzago emate aldera. Zelako hizkera erabiltzen dugun, errealitatearen alderdi batzuk nabarmenduko ditugu, beste batzuk ilunpean utzi eta areagoko batzuk argi berritan erakutsi. Estatu Batuetan esklabo izandako afrikarren oinordekoek “afroamerikarra” terminoa aldarrikatu dutenean “beltza” terminoaren ordez, ez da izan euren belztasunaz lotsatzen direlako. Aitzitik, “beltz” terminoa txikiegi geratzen zitzaien aldarrikatu gura zutena adierazteko, alegia, euren komunitatea ez duela xehetasun kromatiko huts batek definitzen, jatorri, kultura eta historia jakin batek baino. Argi dago “afroamerikarra” esatean pertsona horiek ez dutela nahi inork ahazterik euren historia eta kultura ez zirela Estatu Batuetako kotoi zelaietan sortu, ez zirela bertara kasualitatez iritsi, eta ez daudela prest euren iraganari uko egiteko. Bere ebokazio ahalmenari esker, hitz horrek bistaratu egiten ditu osterantzean gorderik geratuko liratekeen eta komunitate jakin batentzat oso garrantzitsuak diren zenbait xehetasun.

Jokabide horrek ez dauka aparteko ezer. Giza talde batek objektu, kontzeptu edo errealitatearen interpretazio berriak sortzen dituenean eurentzako izen berriak sortu behar ditu ezinbestean. Izan ere, hizkuntza produktu kultural bat besterik ez da, eta bera darabilen gizartearen ispilua. Ez da inondik ere “esentzia” aldaezin bat, eta hiztunek, adimen eta kontzientziaren jabe direnez gero, esku har dezakete —eta hala egiten dute etengabe— hizkuntza egokitu eta aldatzeko. Ikuspegi horretatik, onartezinak dira “hizkuntza halakoa da berez” bezalako baieztapenak, sarritan entzuten direnak (normalean zirkulu kontserbakorretan) norbait hizkuntza sexistaren kontrako gomendioak egitera ausartzen denean. Orain dela gutxi, pertsona batek unibertsitateko bilera batean proposatu zuen ikasketen gaztelaniazko izen ofizialak egokitzea emakumeak ere euren baitan hartzeko. Gaur egun indarrean diren “Título de Ingeniero de Telecomunicaciones” erako maskulinoen ordez, “Título de Ingeniería de Telecomunicaciones” generikoa gomendatzen zuen. Bilerakide bat sutan jarri zen, aldaketarako proposamena barregarri uzten saiatuz, eta “gaztelania halakoa dela” argudiatuz. Harritzekoa: bilerako beste momentu batzuetan “titulación de enfermera” eta “puesto de secretaria” behin eta berriro aipatu zirenean, sumindutako pertsona horrek ez zuen inongo herrarik erakutsi.

Bistan denez, jatortasunarena oso aitzakia ahula da inmobilismoa justifikatzeko, baina areago ere esango dut: kolektiboren batek hizkuntzaren erabilera jakin batzuetan bere burua gutxietsita edo baztertuta ikusten duela aldarrikatzea nahiko arrazoi izan beharko litzateke haren eskakizunei arreta jartzeko. Azken buruan, begirune kontua besterik ez da, Aretha Franklinek zioen legez.