Bernart Etxepare

Bernart (Bernat edo Beñat) Etxepare (Sarasketa, 1480?-?) euskarazko lehen liburu inprimatuaren idazlea zen.

Nafarroa Behereko Garaziko eskualdekoa zen. Sarasketan jaio zela uste da, XV. mendearen azken hamarkadetan (1480an ?), eta bere bizimodurik gehiena ere Garazi aldean igaro zuen, Eiheralarreko erretore eta Donibane Garaziko bikario izan baitzen.

Nafarroako erreinuan 1512tik aurrera izan ziren gerrak eta istiluak gertutik bizitzea egokitu zitzaion: poema batean aitortzen duenez, espetxean ere egon zen. Atxilotzearen arrazoiak ez daude oso garbi: batzuen iritziz, garai hartako gatazkan Gaztelako erregearen alde jokatu izana leporatuko zioten; beste batzuek, ordea, arrazoi politikoak bainoago, moralak izango zirela uste dute.

Hala ere, Etxeparek ozenki aldarrikatu zuen bere errugabetasuna. Harez gero, bere poema liburua idatzi zuenean, argitaratu zioten. Sasoi hartarako ez zen gutxi, euskarazko lehenbizikoa zela kontuan izanik. Bordelen plazaratu zen 1545ean liburua, Linguae vasconum primitiae izenburuarekin. Tituluan bertan, hitzaurrean eta amaierako poemetan agerian uzten du Etxeparek lehen euskal idazlea dela. Euskarari "kanpora, plazara dantzara" irteteko agintzen dio, eta euskaldunek ere bide berriak urra ditzatela nahi du, moldiztegiaren bitartez, euren burua erakutsiz.

Amaierako kontrapasaren hasierak honela dio:

Heuscara ialgui adi campora

Garacico herria

Benedica dadila

Heuscarari eman dio

Behar duyen thornuya.

Heuscara

Ialgui adi plaçara

Berce gendec vste çuten

Ecin scriba çayteyen

Oray dute phorogatu

Enganatu cirela.

Heuscara

Ialgui adi mundura

Linguae Vasconum Primitiae euskaraz argitaratu zen lehen liburua izan zen, 1545. urtean eta Bernart Etxeparek idatzia.

15 bertsoz osatuta dago eta prosan idatzitako aurrekari bat du. Behenafarreraz daude idatzita eta 15 poemetatik 2 erlijioari buruz dira, 10 amodiozko, autobiografiko bat eta euskararen goresmenerako bi poema. Poema autobiografikoan, Bernart Etxeparek Biarnon espetxeratua izan zela kontatzen du, Nafarroako erregeari traizio egin ziola eta salaketa faltsu bategatik.