Komunikabide diglosikoak (hiznet)

Ertz askoko poliedroa da eguneroko diglosikoek eskaintzen duten panorama. Baina oro har, argi dago euskaren presentzia oso dela murritza egunkarietan (euskara hutsezkoaz aparte, jakina). Egunkari eleanitzei begira, ezinezkoa dirudi euskaraz bizi ahal izatea, informazio idatziaren kontsumoari gagozkiolarik. Hala al da? Tapoia edo oztopoa al da euskarazko prentsa garatzeko prentsa diglosikoa izatea?

Egunkari diglosikoei buruz berba egiterakoan neuk hiru mota gura ditut ezberdindu hasieratik bertatik. Badakit sailkapen hau ez dela zuk egindakoa, baina nik aukeratu dudan irizpidea bestelakoa da. Zuk jarraitu duzun irizpidea euskarazko albisteen kopurua izan da, beraz, irizpide objektibo bati ekin diozu. Nik neuk, ostera, irizpide subjektiboago bati ekin diot: kazeta bakoitzak euskarari buruz duen diskurtsoari, alegia. Badakit arriskutsua dela irizpide honi heltzea egunkarien azterketa xeherik egin barik, baina ez da lekua horrelakorik egiteko. Nire arrazoiketa oraindik zorroztu eta findu behar bada ere, lerro nagusiak aurkeztera ausartuko naiz.

Hortaz, hiru egunkari diglosiko mota bereiztu ditut: euskararen kontrako diskurtsoa dutenak, diskurtso indeferentea dutenak eta diskurtso euskaltzalea dutenak. Jarraian, diskurtso bakoitzaren ezaugarri nagusiak eta euskararen normalizazio mediatikoari egiten dizkioten ekarpenak (edo trabak) aletuko ditut banan-banan.

Lehenengo motako egunkariek euskararen kontrako diskurtsoa darabiltela aurretik aipatu dut. Dena den, beren beregi ez dute aipatuko euren lerro editorialean euskararen kontra daudenik, salbuespenak salbuespen. Izan ere, euskararen kontrako diskurtsoa mozorrotuta agertuko digute, ez agerian. Euskara lotuko dute, orokorrean, bi erreferentzia munduekin: alde batetik, nekazaritza giroko gizartearekin (beraz, iraganarekin) eta, beste aldetik, bortizkeriarekin. Ondorioz, euskara ez da agertuko hizkuntza moderno baten gisara, hizkuntza arkaikotzat hartua izango da. Gainera, gizartearen sektore jakin bati lotua agertuko zaigu hizkuntza, erdaldunen eta euskaldunon komunitateen arteko amildegia zabalduz.

Lehenengo mota honen barruan kazeta hauek egongo lirateke: Diario de Navarra, El Diario Vasco, El Correo Español, El Mundo, El País eta Sud Ouest. Egunkari hauetan euskarazko zenbait iritzi, albiste edo erreportaia agertuko dira, baina horrek zer laguntza ematen dio euskararen normaltzeari?

Lehenik eta behin, aipatu behar da egunkari hauetan euskarazko edukien presentzia oso urria dela, %5etik behera kasu guztietan. Gainera, kasu batzuetan ehuneko hauek behera egin dute azken urteotan. Bigarrenik, euskarazko edukien erreferentzia munduak oso murritzak dira: nekazaritza mundukoak, folklore mundukoak, ... Honenbestez, eskaintzen dutena oso nimiñoa da, hutsala. Gainera, diskurtso mailako beligerantzia gehitzen badiogu honi, argi dago ezer gutxi egiten dutela euskararen normaltzerako, traba egiten dutela ez esatearren. Horretaz gain, egunkari hauek guztiak eragin handia dute euren lurraldeetan: Nafarroan egunkaririk salduena Diario de Noticias da, Gipuzkoan Diario Vasco, Bizkaian eta Araban El Correo Español eta Iparraldean Sud Ouest. Hori dela eta, egunkari hauek ardazten dute, zelanbait, euren lurraldeen egoera mediatikoa, horrek dakarrenarekin.

Bigarren motako egunkari diglosikoek indiferentziaren diskurtsoa darabiltela esan dut. Berez ez dute euskararen kontrako diskurtsoa; aitzitik, euskararen alde daudela esango dute behin eta berriz euren lerro editorialean. Baina aldekotasun honek ez du fruiturik emango, ez da euskarazko edukietan gorpuztuko. Euskara maitatu egingo dute bai, baina ez dute erabiliko. Diskurtso honi indeferentziarena deitu diot neuk, euskararen alde egon arren, hori ez delako ezelan ere islatuko.

Bigarren mota honen barruan kazeta hauek egongo lirateke: Nafarroako Diario de Noticias, Arabako El Periódico de Alava eta Iparraldeko Le Journal du Pays Basque. Hiru hauek euren izenean adierazten dute euskararekiko axolagabekeria eta, zer esanik ez, euren edukietan. Egunkari hauetan guztietan euskarazko edukien presentzia %5etik behera dago, hortaz aurrekoen kopuru berean. Dena den, esan behar da hiru egunkari hauek eragin murritza dutela euren lurraldeetan, aurrekoak ez bezala.

Hirugarren motako egunkari diglosikoek diskurtso euskaltzalea darabiltela adierazi dut arestian. Zertan datza diskurtso hau? Diskurtso honen arabera, euskara garrantzitsua da, euskara bultzatu behar da, sustatu, ... Gainera, diskurtso mailatik haratago ere badoaz eta euskarak presentzia eduki badu. Hala ere, kazeta hauek euskaldunon komunitateari jaramon egin beharrean, gehiago erreparatzen diote "atxikitze" komunitateari. Atxikitze komunitatea ez da izango euskaraz berba egiten dutenen komunitatea, ardatza ez da euskara izango. Komunitate horretako partaide izateko nahikoa da euskararen alde egotea eta politikoki abertzalea izatea.

Hortaz, egunkari hauek koherenteak dira euren diskurtso eta praktikarekin. Euskara maitatu, maitatzen dute eta hori euren lerro editorialean islatzen da. Euskara erabili, erabiltzen dute, baina euskararen erabilera ez da garrantzitsua izango atxikitze komunitateko partaide izateko. Beraz, euskararen erabilerak ez du asetuko euskaldunon guraria.

Hirugarren mota hauetan hurrengo egunkariak daude: Deia eta Gara. Bi egunkari hauek euskarazko izena dute eta, gainera, nazio izaerakoak dira (behinik behin Hego Euskal Herrikoak). Dena den, euskarazko edukiak %25tik behera daude. Eraginari dagokionez zailagoa da bi hauen eragina zehaztea, baina esan dezakegu abertzaletasunaren bi lerro nagusien ordezkari direla: ezker abertzalea eta eskumako abertzaleak.

Hiru egunkari diglosiko mota xehetu dut aurreko lerroetan, baina mota bakoitzekoek zer ekarpen egiten diote euskaldunon komunitateari?

Lehenengo motakoek, aipatu dudanez, euskara ez dute aintzat hartzen eta, horretaz aparte, euskara sustatzearen aurkako beligerantzia erakusten dute ildo editorialean. Beraz, euskaldunon komunitatearen garapenari ekarpen baino traba egiten diote. Tamalez, egunkari hauek dira Euskal Herriko egunerokoen merkatuan lider.

Bigarren motakoek ere euskaldunon komunitatearen garatze bideei ekarpen baino traba egiten diete. Euskara maitatzeak eta euskara sustatzearen alde egoteak ez du ezertarako balio, gero praktikan antzematen ez bada. Eta egunkari hauen praktika aurreko motakoen antzerakoa da. Are larriagoa, egunkari hauetako batzuek euren burua abertzaletzat baitaukate.

Hirugarren motako egunkariek ere ez dute euskaldunon komunitatearen garapen osoa bermatzen. Egia da diskurtso mailan euskaltzale agertzen direna, egia da euskararen erabilera besteetan baino askoz handiagoa eta garrantzitsuagoa dena. Baina garrantzi gehiago aitortzen diote atxikitze komunitateari, euskaldunon komunitateari baino; baina euskararen erabilera horrek ez ditu asetzen euskaldun irakurleen premiak eta, hortaz, hankamotz geratzen da hizkuntzaren kontuan. Gainera, era honetako egunkariek, batez ere, euskara hutsezko egunkariei bezeroak eta kazetariak "lapurtzen" dizkiete. Euskaldun askok era honetako egunkariak erosten ditu euren ideia politikoekin bat datozelako, hizkuntzaren irizpideari begiratu barik. 

Ondorioz, egun euskaldunon komunitatearen premiak asetzen dituzten egunkari bakarrak euskara hutsez argitaratzen direnak dira. Historiak argi utzi du prentsa diglosikoak ez dituela euskaldunon premiak asetu gura. 25 urte pasa dira lehen egunkari diglosikoak agertu zirenetik eta oraindik euskararen normaltzeak ez du lortu komunikabideen alor honetan helburuak betetzea. Euskaldunon komunitatearen garapenerako gaur egun dagoen aukera bakarra euskarazko prentsa elebakarra da, prentsa elebidunak ez baititu gure informazio betebeharrak asetzen.