Huaca, Huaca! Chan Chan!

---

---

Bai, badakit oso txiste erraza dala baie ezin neuan egin barik itzi.

Eta ez, gaur ez naz Shakirari buruz berbetan hasiko. Hasteko Shakira Kolonbiarra delako eta ni onino Perun nago.

Hasteko “Huaca” berbak Kitxua hizkuntzan “santutegi” esan gura dau, eta honela deitzen dautsie inguruotan inkak etorri aurreko aztarnategiei. Berez, gaur egun, aztarnategiok paisaian agertan diran buztinezko munoak diraz. Lautada lau-lauean, (erredundantia zilegi bekit), maiz soloen artean, holango buztin metak ikusten dira. Euriyak adobeak denboraz, pazientziaz eta ekaitzaren indarraz urtu dauz, hasierako itxuratik oraoitzapen errukarria itziaz. Gaztelarrak eurak santutegiak, edo leku bereziyak ziriala jakindakoan egon eitekeana erauzten saiatu zirian, eta lortu be, gitxi-asko. Mendeak joan, mendeak etorri lapurrek bere horretan segidu daurie eta onino harrapaketak izaten dira.

Trujillo inguruan hainbat dagoz, baie ezagunenak “Ilargiaren Huaca” eta “Eguzkiaren Huaca” dira. Berauek Trujilloko hegoaldean dagoz Moche Lautada izeneko paraje baten Muno Zuriaren magalean. Ilargiaren Huaca erlijio gunea zan eta Eguzkiarena gobernurako. Huacok egin euazan kulturie “Moche Kulturie” zan.

Trujilloko iparraldean Chan Chan hiriya dago. Berez, gaur egun ikusten dana baino askoz handiyagoa zan, baie zelan inguruen nekazaritza lurrak dagozan hainbat eta hainbat aztarna galdu dira. Huacak baino berriyagoa da eta tenpluak dira eraikin nagusiyak. Hiriyau eta tenpluok “Chimu” izeneko kulturak ein euzan.

Biyek ala biyek gauza bi daukie komunean: Mutikoa eguraldiaren fenomenoa euren kezka nagusiya zala, eta gurtze honetan giza sakrifizioak egiten eurezala.

 

Moche herria ez zan

bizitzen belartzan

baina jarduten euren

han nekazaritzan

solo ederrak bere

lortzen euriezan

natureagaz behintzat

orekan ebizan

baina eguraldiya

euren etsaia zan

 

Zoriontasun betea

inoz behar eten

emonagaitik beti

gehiago leike ken

Aiapaec jainkoa

mesedetan zeken

afrontu itxureaz

eutsen erasoten

lantzean behin zerua

ernegetan jaken.

 

Mutikoa etorten

jaken ekaitz gisan

uriola itzelak

eratzen eutsezan

Aiapaec-en nahia

behar euren jasan

asetzeko odola

isuri behar zan

Euren seme bikainak

eskaitzen eutsezan.

 

Biktimak hautatzeko

gizonak lehenengo

borrokotzen zirian

beso eta zango

galtzaileen bizitzek

ez euren iraungo

herria babesteko

zein ohoreondo

hainbesteko ohorea

be ez zan izango.

 

Mutikoak jarraitu

eban ohituran bat

Aiapaec jainkoa

hartu ahal zan gortzat

Moche kulturea zan

desegin erabat

jendea nora ezik

urteetan hainbat

Chimutarrak agertu

ziran arte behintzat.

 

Chimu kulturan ziran

arrantzale finak

nekazaritzan bere

polito eginak

ilargiarentzako

euren otoitz minak

Mutikoagaitik be

eskaini biktimak

bardin-bardinak ziran

baina desbardinak.